بازار لوازم و قطعات یدکی خودرو از جمله بازارهایی است که از ورود کالاهای چینی در امان نمانده است؛ چنانکه یکی از فروشندگان در این صنف می‌گوید: بیشتر یا بهتر بگویم تقریباً تمام قطعات یدکی خودرو در بازار ایران از چین می‌آید.
روزنامه شهروند آورده است: مغازه‌های شلوغ و درهم که کوچکترین توجهی به چیدمان و دکوراسیون فروشگاه خود ندارند، پاساژهای قدیمی که تنها در حد باریکه‌ای کوچک برای عبورومرور مشتریان راه قائل شده و تا سقف از لاستیک‌های کوچک و بزرگ، روکش صندلی، کفپوش‌های لاستیکی و سایر لوازم و تجهیزات خودرو انباشته‌اند، سروصدای کارگران باربر و چرخ‌دستی‌هایی که در پیاده‌روها با عجله تردد می‌کنند... این کلیت تصویری است که از خیابان ملت تهران به چشم می‌آید. اینجا پاتوق فروشندگان لوازم‌یدکی خودرو است با مشتریانی که تقریبا همه آنها مرد هستند و عبور رهگذران زن را کمی غیرعادی نشان می‌دهد.
اینجا از شیر مرغ تا جان آدمیزاد وجود دارد. می‌گویند از آخرین ورژن قطعات جدیدترین خودروها تا پیچ فابریک خودرویی از رده خارج را می‌توان از خیابان ملت یا همان چراغ برق پیدا کرد، البته ناگفته نماند که این بازار نیز از دست چینی‌ها در امان نمانده است. حالا جولان لوازم یدکی چینی در بازار ایران به اندازه‌ای رسیده است که یکی از فروشندگان چراغ برق با عبارتی طنزآمیز می‌گوید: اگر قطعه اصل پیدا کردید سلام مرا به آن برسانید!
از میان انبوه بار تخلیه‌شده مقابل ورودی یک مغازه به سختی عبور می‌کنم و با مالک فروشگاه که پسر جوانی است و خود را «امیر» معرفی می‌کند وارد گفت‌وگو می‌شوم. این فروشنده به «شهروند» می‌گوید: بیشتر یا بهتر بگویم تقریباً تمام قطعات یدکی خودرو در بازار ایران از چین می‌آید.
شاید بتوان گفت تنها قطعات اصل بازار ایران، برخی لوازم خودروهای لوکس گروه بنز و بی‌ام و هستند، البته گفته می‌شود چینی‌ها در این بخش هم دست به تولید قطعات تقلبی خودروهای لوکس زده‌اند. این فروشنده در ادامه می‌گوید: تشخیص قطعات اصل از تقلبی بسیار دشوار است و بسیاری از فروشندگان و تعمیرکاران خودرو نیز از تشخیص نمونه تقلبی عاجزند.
شیوه تقلب پیچیده‌تر شده است
فروشنده دیگری که عرضه‌کننده دزدگیر و لوازم صوتی خودرو است به «شهروند» می‌گوید: در گذشته تشخیص قطعات تقلبی از قطعات اصل ساده‌تر بود زیرا واردکننده، قطعه را با همان بسته‌بندی اورجینال به بازار عرضه می‌کرد. طبیعتاً کیفیت و نوع بسته‌بندی باعث می‌شد که خریدار تکلیف خود را بداند که یک جنس ارزان اما بی‌کیفیت را خریداری کند یا یک کالای اصل اما گرانقیمت را؟ اما در حال حاضر واردکنندگان، قطعات را از بسته‌بندی اورجینال خود خارج کرده و در بسته‌بندی‌های سفارشی و کاملاً مشابه بسته‌بندی قطعات اصل گنجانده و به توزیع‌کنندگان و مشتری می‌فروشند.
این فعال بازار که خود را «عزیزی» معرفی می‌کند با نشان دادن جعبه یک نوع دزدگیر خودرو توضیح می‌دهد: این جعبه یکی از برندهای مطرح تولید دزدگیر است که در کره‌جنوبی فعالیت می‌کند. به حروف و نحوه نوشتن عنوان این برند دقت کنید. در گذشته منتهای تقلبی که برای فروش این دزدگیرها انجام می‌شد این بود که تغییر مختصری در نحوه نوشتن برند ایجاد می‌کردند و خریدار را به اشتباه می‌انداختند. به‌عنوان مثال حرف i را به e تبدیل می‌کردند. همین مسأله باعث می‌شد غالب خریداران که به املای نوشتن برند دقت نکرده بودند به اشتباه افتاده و جنس تقلبی را به جای اصل بخرند اما در حال حاضر متقلبان پا را فراتر گذاشته‌اند و با کپی‌برداری مو به مو از مشخصات بسته‌بندی قطعات اصل، امکان تشخیص را برای مشتری و حتی فروشنده از بین برده‌اند.
عزیزی در ادامه اضافه می‌کند: واردکنندگان، طراحی جعبه قطعات تقلبی را به چاپخانه‌های میدان فردوسی سفارش می‌دهند و با قیمت‌های پایین که حداکثر 2 تا 3 هزار تومان برای جعبه‌های بزرگ است قطعات ارزان‌قیمت تقلبی را به‌جای قطعات اصل بسته‌بندی کرده و با سودهای گزاف می‌فروشند.
واردات لوازم اصل توجیه اقتصادی ندارد
فروشنده دیگری که عرضه‌کننده لاستیک و رینگ خودرو است به «شهروند» می‌گوید: صرف‌نظر از محدودیت‌هایی که تحریم برای واردات قطعات اصل به‌وجود آورد، فروش لوازم یدکی اصل توجیه خود را از دست داده است. در حال حاضر قطعات تقلبی با چند برابر سود به قیمت قطعات اصل فروخته می‌شوند. این موضوع باعث می‌شود که فروش قطعات اصل توجیه اقتصادی خود را از دست بدهد و فروشندگان لوازم اصلی نیز به فروش قطعات تقلبی گرایش پیدا کنند.
این فروشنده ادامه می‌دهد: سود سرشار از فروش قطعات تقلبی باعث شده که بیشتر فروشندگان شخصاً به واردات قطعات خودرو از چین روی آورند. به‌عنوان مثال قیمت پمپ فرمان هیدرولیک تندر 90 در بازار به 850 هزار تومان نیز می‌رسد. این در حالی است که واردکننده این قطعه را با هزینه‌کرد حداکثر 100 هزار تومان از چین وارد می‌کند و با هفت - هشت برابر سود می‌فروشد.
این فعال بازار لوازم یدکی خودرو درباره تفاوت خرید از نمایندگی‌های رسمی و بازار آزاد نیز می‌گوید: درست است که نمایندگی‌های رسمی مدعی‌اند قطعات اصل را به فروش می‌رسانند اما شایعه ورود قطعات چینی به خط تولید خودرو در ایران آن‌قدر قوی و تأثیرگذار بوده است که مردم حاضر نیستند در ازای پرداخت هزینه بیشتر به نمایندگی‌ها اعتماد کنند.
به‌عنوان مثال کیت تسمه تایم 206 در نمایندگی‌ها 280 هزار تومان قیمت دارد اما در بازار آزاد با 200 هزار تومان هم می‌شود این کیت را تهیه کرد. وقتی مردم معتقدند قطعات چینی به خط تولید خودرو راه پیدا کرده و به هم توصیه می‌کنند خودروهای مدل 90 به پایین را خریداری کنند مسلماً 80 هزار تومان هزینه اضافه را در ازای خرید از نمایندگی‌ها به خود تحمیل نمیکنند.
جذابیت بازار قطعات خودروهای سنگین برای متقلبان
در این میان گویا فروش لوازم یدکی تقلبی در بازار قطعات خودروهای سنگین متداول‌تر است. «هادوی» فروشنده قطعات خودروهای سنگین در این‌باره به «شهروند» می‌گوید: فروش قطعات تقلبی خودروهای سنگین سود بیشتری نسبت به خودروهای سواری دارد. به‌عنوان مثال اگر شما یک جفت لاستیک پراید را با قیمت 100 هزار تومان خریداری کنید یک جفت لاستیک یک دستگاه کامیون حدود شش - هفت میلیون تومان قیمت دارد. طبیعی است که سود حاصل از فروش قطعات گرانقیمت خودروهای سنگین بیشتر از سود قطعات خودروهای سبک سواری است، به‌همین دلیل این بازار برای متقلبان جذاب‌تر است.
این فروشنده توضیح می‌دهد: شاید حدود 10 سال قبل مالک یک خودروی سنگین به راحتی می‌توانست لاستیک اصل بهترین برندهای ژاپن را در بازار ایران پیدا کند اما در حال حاضر لاستیک‌های بی‌کیفیت از هند، چین و مالزی وارد می‌شود و به اسم لاستیک باکیفیت و اصل به مشتری فروخته می‌شود. ضمن اینکه بسیاری از قطعات خودروهای سنگین نیز در امارات و سایر کشورهای همسایه تولید و با برند اصلی به بازار ایران وارد می‌شود.
برگ برنده خیابان ملت در دست تعمیرکاران
لوازم خودروهای از رده خارج یا قطعات کم‌اهمیت‌تر را می‌توان از استوک‌فروشی‌ها یا فروشگاه‌های عرضه قطعات دست دوم خودرو تهیه کرد. جلوی ورودی فروشگاه کوچکی که لوازم دست دوم خودرو می‌فروشد، با یکی از مشتریان این بازار رودررو می‌شوم. قطعه کوچک سیاه رنگی را نشان می‌دهد و می‌گوید: این بخشی از کنسول 206 است که خودرو دست دوم من از زمان خرید فاقد آن بود. نبود همین یک قطعه کوچک باعث شده بود کنسول خودرو نمای جالبی نداشته باشد. برای پیدا کردن این قطعه به تمام فروشگاه‌ها و نمایندگی‌های رسمی ایران خودرو در منطقه 7 سر زدم اما نتوانستم آن را پیدا کنم تا اینکه یکی از فروشندگان توصیه کرد به استوک‌فروشی‌های چراغ برق سر بزنم و به راحتی توانستم این قطعه را پیدا کنم. صاحب فروشگاه استوک‌فروشی که خود را «زندی» معرفی می‌کند به «شهروند» می‌گوید: استوک‌فروش‌ها معمولاً قطعات در حد نو و سالم خودروهای تصادفی یا قطعات تعویضی سایر خودروها را خریداری و عرضه می‌کنند و به دلیل اینکه بیشتر لوازم فابریک یا کمیاب خودرو را به فروش می‌رسانند با اقبال خوبی مواجه‌اند.
او ادامه می‌دهد: البته بیشتر مشتریان چراغ برق اعم از نو یا استوک‌فروشی تعمیرکاران هستند تا مردم عادی، زیرا تفاوت قیمت‌ها برای خرده‌فروشی نسبت به مغازه‌های سطح شهر آن‌قدر قابل توجه نیست اما این تفاوت قیمت برای تعمیرکاری که به صورت عمده می‌خرد قابل توجه است. از این گذشته برخی از تعمیرکاران با خریدهای هوشمندانه از این بازار سود می‌برند به‌عنوان مثال اگر شما بخواهید لاستیک برف پاک‌کن را به صورت مجزا از تیغه خریداری کنید تقریباً در هیچ‌یک از مغازه‌های سطح شهر موفق نمی‌شوید این خرید را انجام دهید. در این حالت تعمیرکاران با مراجعه به فروشگاه‌های چراغ‌برق یک جفت لاستیک برف‌کن خودروهای پرمصرف را هفت هزار تومان می‌خرند و با تعویض این لاستیک به مشتری می‌گویند کل تیغه را عوض کرده‌اند. قیمت یک جفت تیغه 25 تا 30 هزار تومان است و همین یک حاشیه سود جداگانه برای تعمیرکار ایجاد می‌کند.
بازار لوازم یدکی در آرامش است
قیمت‌ها در خیابان ملت حدود یک‌سالی است که تغییر قابل توجهی نداشته است. فروشندگان می‌گویند نرخ لوازم یدکی خودرو نسبت به‌سال گذشته تغییر چندانی نداشته است. بنا به گفته فروشندگان حداکثر تفاوت قیمت نسبت به پارسال و برای انواع مختلف قطعات خودرو 10 درصد بوده است. در این شرایط اقتصادی پیچیده اما، اهالی چراغ برق امیدوارتر از سایر بازاریان به‌نظر می‌رسند و معتقدند بازار لوازم یدکی خودرو در آینده تنش خاصی تجربه نمی‌کند. طی روزهای اخیر که نرخ دلار در بازار افزایش داشته نیز فعالان این بازار می‌گویند نرخ دلار هیجانی است و واردکننده‌ها با این دلار در نوسان کالایی را وارد نمیکنند زیرا ممکن است تا چند ماه آینده و ترخیص محموله‌ها از گمرک قیمت‌ها پایین بیاید و واردکننده متضرر شود. آنها در عین حال می‌گویند در حال حاضر در بازار لوازم یدکی خودرو هیچ کمبودی وجود ندارد و نگاهشان به آینده مذاکرات و نرخ دلار مثبت است.
چند راهکار برای تشخیص تقلبی‌ها
عرضه لوازم یدکی تقلبی که حالا برای بسیاری از مشتریان این بازار دردسرهای زیادی ایجاد کرده است به عقیده بسیاری از کارشناسان باید از مبادی ورودی کشور کنترل شود. این کارشناسان با اشاره به خطرات استفاده از لوازم غیراستاندارد در خودرو، معتقدند دولت باید با توسعه آزمایشگاه کنترل کیفیت، استاندارد لوازم وارداتی خودرو را مورد بازنگری دقیق قرار دهد. آنها در عین حال به خریداران توصیه می‌کنند در زمان خرید لوازم یدکی حتماً از فروشنده بخواهید با قید مشخصات دقیق قطعه و اصل بودن آن، به شما فاکتور خرید تحویل دهد تا در صورت ایجاد مشکل یا تشخیص تقلبی بودن آن، امکان پیگیری و دریافت خسارت وجود داشته باشد.