مرکز اصناف ایران بهمن‌ماه سال گذشته طی بخشنامه‌ای به نمایندگی شرکت‌های خارجی و عاملیت‌های فروش خودروهای وارداتی، برای اخذ نمایندگی رسمی از شرکت مادر فرصتی شش ماهه داد اما بسیاری از کمپانی‌های مادر از ارائه نمایندگی سرباز می‌زنند.
هر چند مرکز اصناف در شرایط فعلی تنها به ابلاغ بخشنامه در این زمینه اکتفا کرده، اما بسیاری از واردکنندگان با توجه به مدت اعتبار مجوز فعالیت خود که بیشتر آنها از اعتباری پنج‌ساله برخوردار است معتقدند که ممنوعیت ثبت سفارش مستلزم تغییر مقررات واردات خودرو و همچنین دستورالعمل نحوه صدور گواهی فعالیت نمایندگی‌ها و عاملیت‌های فروش است و تنها با بخشنامه نمی‌توان مجوز قانونی واردکنندگان را باطل کرد. اما در شرایطی که نمایندگی‌های رسمی در دوران تحریم مجبور به واردات خودرو از کشورهای ثالث بودند که وزارت صنعت، معدن و تجارت همراه با توافق هسته‌ای و لغو تحریم‌ها شرکت‌های مذکور را تشویق به اخذ نمایندگی از شرکت‌های مادر کرد. مسوولان این وزارتخانه بارها در اظهارات خود تاکید کردند که در راستای ساماندهی بازار وارداتی‌ها، شرکت‌های وارد کننده باید به سمت اخذ نمایندگی از شرکت‌های مادر سوق پیدا کنند. هر چند شرکت‌های مذکور حتی تا پیش از لغو تحریم‌ها به‌دنبال اخذ نمایندگی رسمی بودند، اما ظاهرا شرکت‌های مادر عجله‌ای برای ارائه نمایندگی به ایرانی‌ها ندارند. سند این گفته نیز به شرکت‌هایی بازمیگردد که سال‌ها است از کشور ثالث به دلیل تحریم‌ها اقدام به واردات خودروهایی از برندهای مطرح اروپایی می‌کنند، اما هنوز در لیست انتظار دریافت مجوز از کمپانی مادر قرار دارند.
حال این سوال مطرح است که چرا شرکت‌های اصلی از ارائه مجوز نمایندگی رسمی سر باز می‌زند. در این زمینه برخی از دست‌اندرکاران واردات خودرو به کشور معتقدند که یکی از دغدغه‌های شرکت‌های یاد شده به مراودات بانکی بازمی گردد چرا که با وجود لغو تحریم‌ها این مراودات همچنان با چالش‌هایی روبه‌رو است؛ بنابراین نقل و انتقالات پولی یکی از موانعی است که کمپانی‌های مادر با آن مواجه هستند، اما مورد دیگری که مانع از ورود شرکت‌های مادر به کشور میشود، عدم‌اطمینان آنها از لغو تحریم‌ها توسط ایالات‌متحده آمریکا است. در این زمینه چندی پیش نیز روزنامه نیویورک تایمز در گزارشی ادعا کرد که شرکت‌های اروپایی به خاطر ترس از تحریم‌های آمریکا با ایران وارد معامله نمی‌شوند. این روزنامه در گزارش خود تاکید کرده بود که سه ماه پس از برداشتن بسیاری از تحریم‌ها، شرکت‌های اروپایی هنوز قادر نیستند در حوزه‌های مختلف با شرکت‌های ایرانی قرارداد امضا کنند. هر چند وزیر خارجه آمریکا چندی پیش عنوان کرده بود که تلاش دارد گروه‌های خارجی مایل به سرمایه‌گذاری در ایران را از بلاتکلیفی در بیاورد، اما مشخص نبودن سازو کارها و همچنین مقررات پیچیده در ایران تاکنون نتوانسته شرکت‌های خارجی را تشویق به سرمایه‌گذاری در ایران کند؛ بنابراین به‌نظر می‌رسد که شرکت‌های بزرگ خودروساز نیز از این امر مستثنی نباشند و در انتظار شفافیت بیشتر هستند، اما مشکل سوم ظاهرا به رقابت ناسالم برخی از شرکت‌های وارد کننده خودرو در ایران برای اخذ نمایندگی بازمیگردد. برخی اخبار حکایت از آن دارد که در کنار پراکندگی پیشنهادهای برخی شرکت‌های ایرانی برای اخذ مجوز نمایندگی رسمی، فعالیت‌های غیر‌تجاری و زد وبندهایی نیز در این زمینه صورت می‌گیرد که مانع از ارائه نمایندگی به شرکت‌های داخلی میشود. در هر صورت آنچه مشخص است کمپانی‌های مادر هم‌اکنون با انبوهی از پیشنهادهای اخذ نمایندگی رسمی برای بازار ایران مواجه هستند که انتخاب آنها در کوتاه‌مدت غیرممکن به‌نظر می‌رسد.
شک و شبهه در ارائه نمایندگی
همان‌طور که پیش‌تر گفته شد در حالی کمپانی‌های مادر مشغول بررسی شرایط شرکت‌های ایرانی برای ارائه مجوز نمایندگی هستند که وزارت صنعت، معدن و تجارت اصرار زیادی بر اخذ نمایندگی از شرکت‌های مادر تا 6 ماه دیگر دارد. در این میان به‌نظر نمی‌رسد که برخی از این شرکت‌ها بتوانند در مدت زمان تعیین شده مجوز نمایندگی خود را از شرکت مادر اخذ کنند. آن‌گونه که برخی از فعالان حوزه واردات خودرو می‌گویند، برخی از کمپانی‌های مادر تصمیمی برای اعطای مجوز نمایندگی خود تا سال 2018 به شرکت‌های ایرانی ندارند. بنابراین در صورت افزایش سختگیری دولت و تاخیر کمپانی‌های مادر در اعطای مجوز نمایندگی، فعالیت بسیاری از نمایندگی‌های ثالث که هم‌اکنون در بازار ایران فعالیت دارند متوقف میشود. این در حالی است که به گفته رئیس انجمن واردکنندگان خودرو تنها تعداد معدودی از نمایندگی‌های واردکننده خودرو دارای مجوز رسمی از شرکت مادر هستند وتعداد زیادی نیز مشغول مذاکره در این زمینه هستند.
فرهاد احتشام‌زاد در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» ارائه مجوز از سوی کمپانی‌های مادر به شرکت‌های ایرانی را در سه حالت بررسی می‌کند. اولین حالت اینکه شرکت مادر از وجود نمایندگی خود در ایران مطلع است و با فرض دانستن رفع موانع در ایران حضور پیدا می‌کند؛ اما با سنجش بازار این موضوع را عملیاتی می‌کند. دومین حالت اینکه شرکت مادر از وجود نمایندگی خود در ایران اطلاع دارد اما برنامه‌ای برای حضور در بازار ایران ندارد که این موضوع می‌تواند به‌دلایل مختلفی چون مباحث سیاسی، استراتژی بازار این شرکت‌ها و نگرانی از بازارهای دیگر باشد.
حالت سوم نیز شرکت مادر اطلاعی از وجود نمایندگی خود در ایران ندارد؛ بنابراین دو تصمیم می‌تواند اتخاذ کند اینکه براساس استراتژی حضور در بازارش تصمیم به اعطای نمایندگی به شرکت قبلی بگیرد یا اینکه قصد داشته باشد به شرکت جدیدی نمایندگی خود را اعطا کند. در همین زمینه، فربد زاوه، کارشناس خودرو نیز در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با اشاره به اینکه برخی شرکت‌ها در شرایط کنونی هیچ‌گونه استراتژی به منظور حضور در بازار ایران ندارند، می‌گوید: دلایل شرکت مادر در عدم اخذ نمایندگی به شرکت‌های ایرانی به‌دلیل مسائل بانکی به خصوص در حوزه نقل و انتقال پول است؛ بنابراین تا زمانی که فضای کسب‌و‌کار در کشور تسهیل نشود و شرکت‌ها نسبت به امن بودن فضا مطمئن نشوند، اخذ نمایندگی برخی شرکت‌ها جنبه عملی به خود نخواهد گرفت. زاوه با بیان اینکه برخی کمپانی‌های مادر تا سه سال آینده تصمیم به ارائه نمایندگی در ایران ندارند، عنوان می‌کند: افزایش رقابت میان شرکت‌های ایرانی برای اخذ نمایندگی نیز موضوعی اثرگذار است. بسیاری از نمایندگی‌های واردکننده خودرو، از چند ماه پیش به تکاپو افتاده‌اند تا با جلب رضایت شرکت‌های مادر، فعالیت خود را به عنوان نماینده واردکننده محصولات آنها، رسمی کنند. چنین رقابت‌هایی نیز نقش جدی در تصمیم کمپانی‌های مادر دارد.