خط تولید پروتون سال آینده در ایران دوباره به راه می‌افتد. این‌بار در کنار شریک قدیمی پروتون، یعنی زاگرس خودرو، نام سایپا هم شنیده می‌شود تا به کمک پروتون سهمی از بازار بزرگ ایران خودرو داشته باشد.
اولین نشانه بازگشت پروتون، آمدن لوتوس به ایران است. یک سالی می‌شد که خبر آمدن لوتوس را به بازار ایران می‌شنیدیم اما چیزی قطعی نبود تا نخستین هفته مهرماه که ایلیا موتور رسما از اسپرت‌های انگلیسی 350 تا 400 میلیون تومانی لوتوس رونمایی کرد. وقتی لوتوس با آن قیمت ماورایی به ایران می‌آید پس چرا مالکش به ایران نیاید؟!
دومین نشانه را در اواسط مهرماه 95 دیدیم؛ زمانیکه رئیس جمهور روحانی به مالزی رفته بود، آقای نعمت‌زاده، وزیر صنعت، نیز بازدید تشریفاتی از شرکت پروتون داشت. این بازدید مهر تائیدی بر این فرضیه بود که ایرانی‌ها همچنان به خودروساز بزرگ مالزیایی تمایل دارند. تصاویر فوق در جریان بازدید ویزیر از کارخانه پروتون مالزی در رسانه‌های داخلی منتشر شد.
پروتون یعنی خودروی ملی!
قبل از هرچیزی اجازه دهید تکلیف نام پروتون را مشخص کنیم؛ کلمه Proton از ترکیب برخی حروف Perusahaan Otomobil Nasional ساخته شده که در لاتین به معنی «شرکت ملی خودرو» است. پروتون از زیرمجموعه‌های هولدینگ پروتون است و خود این هولدینگ را هم باید بازوی خودروساز شرکت DRB-HICOM دانست که سال 2000 میلادی از ادغام شرکت صنایع سنگین مالزی با شرکت توسعه منابع Berhad تاسیس شد.
پروتون خودروساز بزرگی نیست. البته از کشور 30 میلیون نفری مالزی هم نمی‌توان بیش از این انتظار داشت ولی از آنجایی که تنها قطب خودروسازی موجود در جنوب آسیاست پس خودروساز مهمی است. سال 2015 پروتون مجموعا 100 هزار دستگاه خودرو تولید کرد که تقریبا معادل یک‌هشتم تولید خودرو در ایران (سال 94) است. البته پروتون می‌خواهد تا تولید سال 2016 خود را به مرز 150 هزار دستگاه برساند. ازمیان 60 کشوری که محصولات پروتون در آنجا تولید یا صادر می‌شود، انگلستان هم‌اکنون بزرگترین بازار فروش است.
از زاگرس خودرو تا عظیم خودرو
پروتون با زاگرس خودرو به ایران آمد. زاگرس خودرو، که کارخانه‌اش در بروجرد قرار دارد، کارش را در اواسط دهه 70 شمسی آغاز کرد و نخستین پروتون‌های مونتاژی را هم در اوایل دهه 80 شمسی به بازار فرستاد. زاگرس خودرو حرکت پرشتابی در بازار ایران داشت و مدیرانش حتی هدف تولید سالیانه 50 هزار دستگاهی داشتند که به دلایلی در بهترین حالت تنها به حدود یک‌دهم این تیراژ رسیدند.
اواخر دهه 80 شمسی و به صورت دقیق‌تر در سال 87 مشکلات زاگرس خودرو جدی‌تر شد تا آنجایی که پروتون به جای شراکت با زاگرس خودرو به فکر همکاری با سایپا افتاد که البته با مخالفت زاگرسی‌ها به جایی نرسید ولی زمانیکه قرار شد سایپا 51% سهام زاگرس خودرو را برای پارس خودرو بخرد با استقبال زاگرسی‌ها مواجه شد. بعد از این ماجرا حتی تفاهم‌نامه همکاری بلندمدتی میان مهرداد بذرپاش (مدیرعامل وقت سایپا) و محمد طاهر (مديرعامل وقت پروتون) در حضور عبدالله احمد بداوی، نخست وزير مالزی، به امضا رسید. ولی گذشت زمان همه چیز را تغییر داد؛ نه سایپا سهامی خرید و نه پروتون کاری برای ایران کرد.
اوایل سال‌های دهه 90 شمسی مصادف با اوج بحران زاگرس خودرو بود؛ شرکتی که در اوج فعالیتش 350 پرسنل در کارخانه‌اش کار می‌کردند در سال 91 کارش بالاخره به تعطیلی موقت کشیده شد. یکسال بعد همه دست به دست هم دادند تا کارخانه زاگرس خودرو دوباره چراغش روشن شود! از تولید پیکاپ برای ایران خودرو بگیرید تا ایجاد خط رنگ برای سایپا و حتی تولید ام‌وی‌ام 530 برای مدیران خودرو.
در تابستان 95 و در شرایطی که تنها 85 نفر در کارخانه زاگرس خودرو مشغول فعالیت بودند، خبر رسید که عظیم خودرو 70% سهام زاگرس خودرو را خریده است. آقای باستانی، از اعضای هیئت مدیره عظیم خودرو، اواخر تابستان امسال در مصاحبه با همشهری گفته بود:
کارخانه عظیم خودرو در 3 فاز عملیاتی خواهد شد؛ در فاز اول این مجموعه حداقل 170 نفر، در فاز دوم 279 نفر و در فاز سوم 550 نفر و در مجموع حدود هزار نفر با تکمیل این طرح مشغول به کار می‌شوند. فاز اول این مجموعه که شامل احیای خطوط تولید است از اول مهر به مدت 6 ماه عملیاتی خواهد شد. امیدواریم بتوانیم همه بخش‌های این کارخانه را حداکثر در مدت زمان 2.5 تا 3 سال آینده به بهره‌برداری برسانیم.
سایپا ؛ شریکی قدرتمند برای پروتون
هر دیدی بازدیدی دارد؛ بعد از رفتن ایرانی‌ها به مالزی، نوبت مقامات مالزیایی‌ها شد. در روزهای نخست آبان ماه جاری مصطفی محمد، وزیر تجارت و صنعت مالزی، به ایران آمد. وزیر مالزی در نشست مشترک خود با مدیرعامل سایپا با اشاره به اینکه تاکنون 12 هزار پروتون به ایران صادر شده است، گفت:
به دنبال بازگشت پروتون به ایران هستیم. دلیل اصلی حضورم در سایپا گسترش روابط بین صنعت خودرو مالزی با گروه سایپا است. تقاضای خودرو در ایران یک میلیون و 200 هزار دستگاه برای امسال است و در آینده رشد بیشتری خواهد داشت و ما می‌توانیم با شرکت خودروساز مالزی سهم بسیار خوبی در بازار خودروی ایران داشته باشیم. سه مدل جدید از محصولات پروتون در آینده توسط این شرکت در بازار خودرو ایران عرضه خواهد شد.
حضور پروتون آن هم با پشتوانه سایپایی‌ها می‌تواند تضمین‌کننده موفقیت دوباره خودروساز مالزی در ایران باشد. از یک طرف مشتریانی ایرانی از پروتون‌های جان سختی که در دهه گذشته تولید می‌شدند، خاطره خوبی دارند (البته نه از کیفیت خدمات پس از فروشش). از طرف دیگر هم سایپا این روزها به دنبال خودروهایی می‌گردد تا دستی در بازار پرهیاهوی سال 96 داشته باشد؛ بازاری که هم به دست پژو و هم به دست رنو برای سایپایی‌ها تهدیدکننده است.
3 خودروی احتمالی پروتون کدامند؟
طبق گفته‌های وزیر صنعت مالزی، پروتون قصد تولید سه خودرو را در ایران دارد اما کدام سه خودرو؟! این روزها پروتون در خود مالزی سرگرم تولید 7 مدل مختلف است. اگر به تصاویر بازدید نعمت‌زاده از پروتون دقت کنیم، مالزیایی‌ها فقط روی سه خودرو کاور کشیده بودند! پس ماهم فعلا فرض می‌کنیم همین سه خودرو گزینه اصلی پروتون برای ایران باشند.
گزینه اول: پروتون آیریز؛ هاچ‌بکی که شانس موفقیت دارد
Iriz یکی از جدیدترین خودروهای پروتون است چون در 2014 به بازار مالزی آمد. آیریز نخستین هاچبک 5دری بود که مالزیایی‌ها ساختند و به لطف ظاهری جوان‌پسند (به علاوه کیت اسپرت سفارشی) و کیفیت خوب کابین به فروش خوبی هم رسید.
آیریز با دو انجین 4 سیلندر عرضه می‌شود که نسخه استانداردش گیربکس 5 سرعته دستی و در فول‌ترین نسخه گیربکس CVT و تجهیزات بسیار خوبی مانند توزیع نیروی ترمز، ترمز کمکی، کنترل پایداری، کنترل کشش، کمکی حرکت در شیب، ورود بدون کلید، مانیتور لمسی و 6 ایربگ دارد. قیمت آیریز در مالزی معادل 30 تا 50 میلیون تومان است که در صورت واردات آن در رده قیمتی میتسوبیشی میراژ جدید خواهد بود ولی در صورت تولید داخلی آن نفس همه رقیبانش را می‌گیرد! مهم‌ترین رقیب آتی این هاچبک هیوندای i20 است که زمستان امسال خط تولید آن بدست کرمان موتور به راه می‌افتد.
گزینه دوم: پروتون پرسونا؛ همان آیریز صندوقدار
پروتون ویرا را که حتما می‌شناسید. پروتون نسخه‌های صادراتی این سدان جمع و جور را ابتدا با نام Persona می‌فروخت ولی اندکی بعد پرسونا را به عنوان یک مدل جدید به خانواده محصولاتش اضافه کرد. پس برای شناخت دقیق‌تر پرسونا باید ویرا را شناخت؛ پروتون از ویرا دو مشتق گرفت؛ یکی در سال 2004 که محصول نام‌آشنای GEN2 را ساخت و یکی در سال 2007 که پرسونا را وارد بازار کرد؛ این برای نخستین‌بار بود که در خود کشور مالزی، پروتون محصولی با نام پرسونا عرضه می‌کرد.
پرسونای 2007 در واقع نسخه صندوقدار GEN2 بود نه یک مدل کاملا جدید. سال 2016 هم پروتون نسل سوم پرسونا را معرفی کرد؛ پروتون مدل جدید پرسونا را این‌بار با پلتفرم هاچبک آیریز ساخته است و حتی ظاهر آیریز را هم با کمترین تغییرات روی پرسونا کپی و سپس پیست کرده! به همین دلیل پرسونا را حالا باید نسخه صندوقدار آیریز بدانیم با همان انجین، همان گیربکس و همان امکانات. قیمت پرسونا در مالزی معادل تقریبی 30 تا 45 میلیون تومان است که در صورت واردات در رده قیمتی تویوتا یاریس خواهد بود.
گزینه سوم: پروتون پردانا؛ گران‌ترین سدان پروتون
برای جواب آن‌هایی که از پروتون تقاضای محصولی نیمه‌لوکس دارند، پردانا بهترین گزینه است. این سدان خانوادگی سال 2013 به نسل دوم رفت. تا حدود 2 سال، پروتون نسل دوم پردانا را برای نهادهای دولتی مالزی تولید می‌کرد و سپس دست به عرضه عمومی آن زد. البته چیزی که دست مردم رسید همان پردانای دولتی نبود بلکه نسخه فیس‌لیفت پردانا بود که به عنوان مدل 2016 به بازار آمد.
نکته جالبی که در مورد نسل دوم پردانا وجود دارد این است که پروتون آن را با پلتفرم نسل هشتم هوندا آکورد ساخته و فقط ظاهرش را تغییر و بهبود داده است. پردانا با دو انجین مختلف فروخته می‌شود که هردو فقط با گیربکس 5 سرعته اتومات همراهند. قیمت معادل این خودرو در مالزی حدود 83 تا 106 میلیون تومان است که در صورت واردات به رده قیمتی بسیار خطرناک رنو تلیسمان می‌آید ولی در صورت تولید، پروتون پردانا رقیبی برای پژو 508 ایران خودرو خواهد بود.
اگر سه خودروی فوق به ایران نیامدند ...
New SAGA : ساگا ارزان‌ترین محصول پروتون است. این سدان کوچک انجین 1.3 لیتری 94 اسبی دارد و قیمت آن در مالزی معادل 25 تا 35 میلیون تومان است. ساگا با توجه به ویژگی‌های خوبی مانند دوربین عقب، بلوتوث و حتی کنترل پایداری و کشش گزینه بسیار ایده‌الی برای سایپایی‌هاست.
PREVE : پروی محصول 2012 است. این خودرو نخستین محصول پروتون بود که باهدف فروش در بازار جهانی ساخته شد ولی همانطور که از ظاهر خسته‌اش معلوم است، هیچگاه در بازار جهانی فروش خوبی نداشت و همچنان هم ندارد. پروی با دو انجین مختلف 1.6 لیتری عرضه می‌شود: یکی 107 اسب و دیگری 138 اسب توربو. قیمت معادل پروی در مالزی 45 تا 55 میلیون تومان است. اگر سایپایی‌ها دست به تولید پروی در ایران زدند، این پروتون رقیبی برای پژو 301 ایران خودروست.
SUPRIMA S : اگر تصور می‌کنید سوپریما شباهت زیادی به پروتون پروی دارد حدس‌تان درست است. سوپریما نسخه هاچبک پروی است و فقط و فقط با انجین 1.6 لیتری توربوی آن تحویل مشتریان می‌شود. سوپریما در مالزی با قیمت معادل 53 تا 60 میلیون تومان فروخته می‌شود. در صورت تولید این خودرو به دست سایپایی‌ها سوپریما رقیبی برای پژو 308 ایران خودرو خواهد بود.