در ادامه سلسله مطالب اصول نگهداری از خودرو، اینبار قصد داریم تا در اولین روزهای فصل تابستان بیشتر به اصول استفاده از کولر خودرو بپردازیم. زمانی وجود تجهیزات رفاهی برای خودروها منحصر به گروه های خاصی بود و به خاطر گران قیمت بودن خودروهای این گروه ها، مشتریان خاصی نیز جذ‌بشان می شدند. اما امروزه تجهیزات رفاهی فراگیر شده و اغلب محصولات تولیدی کمپانی های خودروسازی با طیف وسیعی از امکانات به مشتریان عرضه می شوند.
یکی از مهم ترین تجهیزات رفاهی که جنبه عمومی پیدا کرده سیستم تهویه مطبوع و كولر خودرو هاست که همزمان با تغییرات اقلیمی جدید و گرم تر شدن زمین، نیاز به آن در سال های اخیر بیش از پیش احساس می شود.
گرمای شدید خیلی زود راننده و دیگر سرنشینان خودرو را عصبی می‌کند. عصبی شدن راننده ممکن است بر کیفیت رانندگی و احتمال بروز تصادف اثر منفی بگذارد. گرمای شدید همچنین به بخش‌های داخلی خودرو، مانند روکش داشبورد، یا وسایلی چون گوشی تلفن همراه آسیب وارد می کند.
با این حال همه رانندگان از این ابزار رفاهی در زمان مناسب بهره نمی برند. این روزها بسیاری از رانندگان حرفه ای را می بینیم که همچنان درگیر باورهای غلط گذشته بوده و با توجیه های نه چندان علمی و استفاده نکردن از نعمت كولر خودرو تحمل گرما را به جان می خرند. در ادامه با ما همراه باشید تا با نحوه کار، روش های نگهداری و راه های استفاده صحیح از كولر خودرو آشنا شویم.
اجزای تشکیل‌دهنده كولر خودرو
کمپرسور: کمپرسور، دستگاه حرکت دهنده گاز مبرد در کولر اتومبیل است. این قطعه حساس با گرداندن گاز در اجزای سیستم در واقع شبیه به قلب مجموعه عمل می کند. کمپرسور گاز مبرد را از اپراتور به داخل کندانسور هدایت کرده و سپس به کپسول خشک کننده و مجدد به داخل اپراتور منتقل می کند. کمپرسورهایی که در سیستم های كولر خودرو به کار برده می شوند، باید خواصی از قبیل وزن و حجم متناسب با قدرت موتور داشته را باشند تا هنگام نصب به راحتی در محل مورد نظر جایگذاری شوند و بار اضافی بر موتور اتومبیل تحمیل نکنند.
کندانسور: کندانسور یکی از اجزایی است که وظیفه تبادل حرارت را به عهده دارد. کندانسور گرمای جذب شده توسط گاز مبرد اپراتور داخل سیستم را به هوای محیط خارج از کابین اتومبیل انتقال می دهد.
کپسول خشک کننده: کپسول خشک کننده به عنوان منبع ذخیره گاز مبرد و جاذب رطوبت گاز عمل می کند. معمولا این کپسول دارای یک سوئیچ ایمنی است تا در مواقعی که فشار گاز از حد تعریف شده ای بیشتر شود، به طور خودکار جریان برق کمپرسور را قطع کند. روی این کپسول دریچه ای شیشه ای برای رؤیت گاز وجود دارد.
اپراتور: یکی دیگر از قطعات اصلی سیستم كولر خودرو اواپراتور است.
اواپراتور مجموعه ای از قطعات است که وظیفه کاهش گرمای هوای کابین خودرو را برعهده دارد. یکی دیگر از وظایف مهم این قطعه، جذب رطوبت از هوای داخل کابین است. جریان سریع هوای ایجاد شده توسط فن الکتریکی با عبور از سطح کویل اواپراتور، سرمای ایجاد شده توسط کویل را از طریق کانال ها و دریچه های هدایت هوا به داخل کابین اتومبیل انتقال می دهد. عمل ایجاد سرما توسط کویل اواپراتور باعث تقطیر رطوبت هوای داخل کابین شده و قطرات آب ایجاد شده از طریق لوله مخصوصی به خارج از کابین اتومبیل منتقل می شوند. سیستم كولر خودرو دارای دو سوئیچ کنترلی است که یکی از آنها زمانی که فشار گاز کم یا زیاد باشد، کمپرسور را از مدار خارج کرده و دیگری از ایجاد یخ در داخل محفظه اواپراتور جلوگیری می کند. کارکرد نامناسب هریک از این دو سوئیچ، می تواند باعث از کار افتادن کل سیستم شود.
مجموعه لوله و شیلنگ: شیلنگ ها در سیستم تهویه مطبوع خودرو وظیفه ایجاد ارتباط بین اجزای مختلف سیستم را بر عهده دارند. شیلنگ های مذکور به دلیل شرایط کاری خاص باید از استانداردهای خاصی برخوردار باشند.
کلید A/C: این قطعه در سیستم كولر خودرو وظیفه خاموش و روشن کردن کولر را بر عهده دارد که به شکل های متفاوت در خودروهای مختلف وجود دارد. معمولا یک لامپ ال ای دی وظیفه نمایش حالت روشن یا خاموش این سوئیچ را عهده‌دار است. لازم به ذکر است در بعضی خودروهای روز دنیا، این قطعه حذف شده و سیستم تهویه همراه با روشن کردن خودرو به حالت فعال در می آید و فقط دما باید تنظیم شود.
فن کولر: وقتی فن الکتریکی مورد استفاده قرار می گیرد، می توان آن را روی کندانسور یا روی رادیاتور نصب کرد. اگر فن کندانسور جلوتر از رادیاتور ماشین نصب شده باشد، در این حالت فن به گونه ای نصب می شود که هوا را از بیرون مکیده و روی سطح کندانسور می دمد (وضعیت رانشی). در صورتی که فن کندانسور در پشت کندانسور و در مقابل موتور نصب شود، هوا را از روی سطح کندانسور مکیده و به سمت موتور می دمد.
شیر انبساط: این وسیله تعیین کننده میزان صحیح گاز وارد شونده از کندانسور به داخل اپراتور از طریق یک فیلتر است. همچنین این قطعه فشار مبرد را به طور ناگهانی کاهش می دهد. هنگامی که کمپرسور شروع به کار می کند، شیر انبساط باز شده و مایع مبرد با عبور از صافی مربوط به ورودی مایع پرفشار به گاز پرفشار تبدیل می شود. زمانی که اپراتور میزان بیشتری ماده مبرد نیاز داشته باشد، شیر انبساط اجازه می دهد تا مبرد کم فشار مورد نیاز به داخل کویل اپراتور وارد شود. شیر انبساط، برقرارکننده تعادل میان بار گرم و خنک کنندگی بهینه اپراتور است.
توجیه اصلی برای عدم استفاده از كولر خودرو افزایش مصرف سوخت است. سامانه تهویه مطبوع خودروها با یک تسمه به کمپرسور موتور متصل می شود که هنگام استفاده از کولر، همزمان با افزایش فشار بیشتر به موتور مصرف سوخت نیز بیشتر می شود. براساس نتایج به دست آمده از سوی کارشناسان خودروساز به طور متوسط چهار تا پنج اسب بخار از قدرت موتور برای راه اندازی و فعالیت سیستم تهویه مطبوع اختصاص پیدا می کند. به همین دلیل است که به طور محسوسی شاهد تنبل شدن موتور در حالت کولر روشن خواهیم بود. میزان افزایش مصرف سوخت نیز در این حالت به طور متوسط دو لیتر در هر صد کیلومتر بیشتر می شود.
راهکارهایی برای استفاده بهینه از كولر خودرو
در ابتدای فصل گرما از سالم بودن كولر خودرو و کافی بودن فشار گاز آن مطمئن شوید. كولر خودرو فضایی مناسبی برای رشد باکتری ها و قارچ هاست. بنابراین تعویض و یا تمیز کردن فیلترهای تصفیه هوای سیستم تهویه مطبوع، برای کاهش ابتلا به مشکلات ریوی و پوستی و همچنین بهره گیری بیشتر از سرمای کولر، ضروری است. استفاده از کولر در فضای داخلی خودرو میزان قارچ ها و آلودگی های هوا را تا 80 درصد کاهش می دهد.
تا آنجا که ممکن است خودروی خود را زیر آفتاب شدید پارک نکنید. اگر مجبور شدید، موقع بازگشت ابتدا چند دقیقه ای شیشه ها را پایین بکشید و دستگاه تهویه را بدون روشن کردن کولر روشن کنید. حتی بهتر است کمی حرکت کنید تا هوا عوض شود و گرمای داخل خودرو کمی متعادل شود. در این صورت وقتی کولر را روشن کنید فشار کمتری به آن وارد خواهد شد.
وقتی کولر مشغول کار است ـ بخصوص در خودروهای کمتر از شش سیلندر ـ قدری از توان خودرو کاسته خواهد شد. در این شرایط از حرکت با سرعت بالا، به ویژه در مسیرهای طولانی بپرهیزید و بی جهت پدال گاز را فشار ندهید. در غیر این صورت نه تنها به موتور خودرو فشار بیشتری وارد می کنید، بلکه مصرف سوخت را هم افزایش می دهید.
هنگام رانندگی در ترافیک شدید یا سربالایی هایی با شیب تند بهتر است کولر را چند دقیقه ای خاموش کنید یا از درجات کمتر آن استفاده کنید زیرا در این شرایط موتور خودرو معمولا بیشتر تحت فشار است.
هنگام فعالیت کولر، حرکت با پنجره های باز توصیه نمی شود. بسته بودن پنجره ها فشار کمتری به کولر وارد می کند و موجب کاهش چشمگیر مصرف سوخت می شود؛ ضمن آن که هوای خنک داخل خودرو در صورت باز بودن حتی یک پنجره به آسانی و بسرعت از دست می رود.
گاز كولر خودرو همان گاز فرئون مورد استفاده در یخچال است و ماده‌ای کاملا سمی است. بنابراین هرگز خود اقدام به شارژ گاز کولر نکنید و این کار را به مکانیک بسپارید. اگر کولر خودرویتان بلافاصله پس از روشن شدن خنک می‌کند و به تدریج هوایش گرم و مرطوب می‌شود، ایراد از ترموستات کولر است و نیاز به رگلاژ دوباره دارد.
روش های نگهداری از سیستم كولر خودرو
شیشه ای که در قسمت بالای کپسول ذخیره و خشک کننده گاز تعبیه شده، برای مشاهده عبور گاز در مدار گاز سیستم است. هنگامی که گاز مایع در مدار به اندازه کافی وجود داشته باشد، عبور مایع سفید رنگ پرفشار به همراه حباب های فراوان از زیر شیشه به چشم می خورد. اگر فقط حباب ها را به همراه کف کم فشار می بینید، گاز مایع در سیستم به اندازه کافی وجود ندارد و اگر حباب و مایع سفید رنگ در مدار مشاهده نمی شود، سیستم کولر شما بدون گاز است.
سیستم کولر را بدون گاز یا با گاز کم روشن نکنید. در صورت رعایت نکردن این موضوع به کمپرسور کولر آسیب خواهد رسید.
هنگام شارژ گاز، مطمئن شوید گاز داخل سیستم کولر شما با گاز دیگری به اشتباه مخلوط نشده باشد و همواره از گازی که با سیستم كولر خودرو سازگار است استفاده شود.
مطمئن شوید لوله فاضلاب اواپراتور مسدود نشده باشد. در این صورت آب جذب شده توسط اواپراتور به داخل اتاق اتومبیل نشت می کند.
دقت کنید هنگام استارت زدن، سیستم کولر اتومبیل در حالت خاموش باشد. قبل از روشن کردن سیستم، بهتر است اجازه دهید موتور اتومبیل کمی گرم شود.
سیستم كولر خودرو را در سرعت و دور موتور بالا روشن نکنید. بهترین زمان برای راه اندازی سیستم، قبل از حرکت یا در سرعت بسیار پایین است. البته خاموش کردن سیستم سرمایش در هر سرعتی بلامانع است و خطری به همراه نخواهد داشت.
شاید تا حدی این موضوع عجیب باشد، اما در اصطلاح تعمیرکارها، برای این که گاز و روغن کولر خودرو رسوب نکند و پایدار بماند، باید علاوه بر فصول گرم، در فصول سرد نیز کولر خودرو را برای دقایقی (مثلاً نیم ساعت) در هر ماه روشن کرد.
دقیق تر این است که استفاده نکردن طولانی از کولر خودرو، به جدا شدن روغن و گاز کولر از یکدیگر منجر می شود. در زمان استفاده مجدد، مدتی طول می کشد تا این دو ماده به نحو مطلوب با هم مخلوط شوند این موضوع، پیستون ها در کمپرسور خودرو را دچار استهلاک می کند.
در کولر خودروها، دکمه ای وجود دارد که مربوط به گردش هوای داخل، بدون ورود هوای خارج به داخل کابین است. کارشناسان توصیه می کنند که برای استفاده بهتر از کولر خودرو، حتی الامکان ابتدا این دکمه را بزنید. این کار موجب زودتر سرد شدن هوای داخل کابین می شود. همچنین در نقاط پرترافیک و تونل ها، این کار ضمن سرد کردن هوای داخل کابین، مانع از ورود دود و غبار به داخل خودرو می شود.
دمای آب موتور در هنگام کارکرد کولر، معمولاً کمی بالاتر از دمای کارکرد آن بدون استفاده از کولر است. چنانچه نمایشگر به مدت طولانی مخصوصا در ترافیک، دمای آب را بالاتر از حد مجاز نشان می دهد، کولر را خاموش کنید و اجازه دهید تا دمای موتور قدری پایین بیاید.
انواع گازهای موجود برای کولر خودرو
اولین گازی که برای كولر خودرو ها به کار گرفته شد آر 11 (R11) بود. در آن سال ها انواع محدودی از خودروها به کولر مجهز بودند و به همین دلیل این گاز نتوانست به صورت عمومی و همه گیر مورد استفاده قرار بگیرد. نسل بعدی که جایگزین آر 11 شد آر 12 نام گرفت و تا سال 1371 (1992) برای تمام محصولات تولید شده به کار گرفته شد. این گاز به دلیل داشتن خواص مطلوب حرارتی و ترمودینامیکی، روی فلزاتی همچون آلومینیوم، مس، آهن، فولاد و... اثر شیمیایی نداشت و براحتی با روغن های معدنی قابل استفاده بود. این گاز به دلیل اثر مخربی که بر محیط زیست داشت، پس از مدتی طولانی از چرخه فعالیت خارج شد.
پس از آن نوبت به گاز آر134ای (R134a) رسید؛ گازی بی خطر با خاصیت جذب و انتقال سریع گرما. این گاز غیرقابل اشتعال و غیرسمی است و پایداری شیمیایی و حرارتی مناسبی در مجاورت سرما از خود نشان می دهد. همچنین آر134ای هیچ گونه واکنشی نسبت به لایه ازن ندارد، اما مانند نسل های گذشته خود درصورت آزاد شدن در هوا باعث گرمایش زمین می شود که البته میزان آن بسیار کمتر از گذشتگان خود است.