انتخاب دنده مناسب با توجه به سرعت ماشین و دور موتور یکی از نکات کلیدی در جلوگیری از آسیب دیدن قطعات موتور و گیربکس است. شرایط مختلف در جاده مانند ترافیک ناگهانی، دست‌انداز‌ها، پیچ و مسیرهای شیبدار پیش می‌آیند که باعث می‌شوند، بعضا رانندگان در انتخاب دنده مناسب دچار مشکل شوند.
رانندگی با دنده مرده در اثر همین موضوع رخ می‌دهد. اگر کنجکاو هستید که دنده مرده یعنی چی و چه تبعاتی برای ماشین شما دارد، حتما تا پایان این مطلب را به‌دقت دنبال کنید.
دنده مرده چیست؟
هماهنگی بین دور موتور و سرعت خودرو یک اصل ضروری در رانندگی است. در غیر این صورت خودرو با مشکلات جدی روبه‌رو می‌شود. دنده مرده ماشین حالتی است که در اثر تعویض دنده در دور موتور کم رخ می‌دهد. بهترین دور موتور برای تعویض دنده محدوده ۳ تا ۴ هزار دور در دقیقه (RPM) است.
اگر قبل از رسیدن دور موتور به این محدوده اقدام به افزایش دنده کنید، با مشکل دنده مرده در رانندگی روبه‌رو می‌شوید. با این کار در واقع قبل از آنکه موتور خودرو در محدوده دنده فعلی به حداکثر نیروی گشتاور برسد، به دنده سبک‌تر می‌روید. این موضوع باعث می‌شود که عملا بخشی از توان موتور خودرو از دست برود. صدای دنده مرده حالتی را تداعی می‌کند که گویی موتور در حال خاموش شدن است.
چرا که در اثر این اتفاق، شتاب خودرو افت پیدا می‌کند. حتی اگر پدال گاز را تا انتها فشار دهید هم ماشین شتاب نمی‌گیرد. چنین رخدادی به‌خصوص در سربالایی‌ها مشاهده می‌شود.
علت دنده مرده در رانندگی چیست؟
دنده مرده ماشین اتفاقی است که معمولا در اثر تعویض دنده اشتباه از سوی راننده رخ می‌دهد. به‌همین دلیل کمتر پیش می‌آید که در خودروهای دستی، این مشکل متوجه یکی از بخش‌های فنی خودرو باشد؛ اما جالب است بدانید که گاهی اوقات ماشین به‌صورت خودکار از دنده مرده آزاد می‌شود و در حالت خلاص قرار می‌گیرد.
این اتفاق معمولا در اثر مشکلات زیر رخ می‌دهد:
لرزش شدید بدنه ماشین
خرابی ترمز
معمولا وقتی خودرو در سرعت کم در حالت دنده مرده قرار می‌گیرد، بدنه ماشین شروع به لرزیدن می‌کند. اگر این لرزش خیلی شدید باشد، ممکن است خودرو در حالت خلاص قرار بگیرد. در عین حال باید توجه داشته باشید که جا نرفتن درست دنده به‌دلیل عدم فشردن کامل پدال کلاچ هنگام تعویض آن هم می‌تواند این مشکل را به‌وجود بیاورد.
ضررهای دنده مرده چیست؟
برخی از رانندگان تصور می‌کنند که رانندگی با دنده مرده به‌دلیل آنکه خودرو در دنده سبک قرار می‌گیرد، مشکل‌زا نخواهد بود. این تصور کاملا اشتباه است. در حالت عادی باید بدانید که دنده مرده در رانندگی باعث می‌شود که کنترل راننده روی خودرو کاهش پیدا کند. این موضوع به‌خصوص در معابری که سایر ماشینها با سرعت بالا تردد می‌کنند، ممکن است خطرساز باشد.
از طرفی دیگر، علت صدای دنده موتور در دنده مرده مربوط به ناهماهنگی بین قطعات آن و گیربکس است. در این حالت فشار زیادی به قطعات تشکیل دهنده موتور وارد می‌شود. اتفاقی که در صورت تکرار در بلند مدت مشکلات زیر را در پی خواهد داشت:
روغن سوزی موتور
خرابی رینگ و پیستون
خرابی بوش سیلندر
آسیب دیدن کلاچ
پاره شدن تسمه تایم
خرابی سوپاپ
بروز مشکل در سیستم خنک‌کننده موتور
اگر از اهل فن درباره مشکلات فوق بپرسید، به‌شما خواهند گفت که خرابی هر یک از این تجهیزات، هزینه‌های سنگینی را روی دست‌تان می‌گذارد. بنابراین بهتر است که ضررهای دنده مرده را جدی بگیرید تا متحمل خسارت نشوید.
سرعت مناسب هر دنده چقدر است؟
اگر به‌هر دلیل از جمله رسیدن به پیچ، دست انداز و ترافیک مجبور به کاهش سرعت خودرو می‌شوید، بلافاصله باید دنده خودرو را نیز متناسب با سرعت کاهش دهید. در غیر این صورت با ادامه حرکت شاهد دنده مرده در رانندگی خواهید بود. همچنین هنگام افزایش سرعت خودرو نیز باید زمان مناسب برای تعویض دنده را بشناسید.
اساسا در خودروهای با گیربکس دستی، هر محدوده سرعت برای رانندگی با دنده خاصی تعریف شده است. به‌همین منظور سرعت مناسب هر دنده به‌شرح زیر است:
دنده یک: تا ۲۵ کیلومتر در ساعت
دنده دو: بین ۲۵ تا ۴۰ کیلومتر در ساعت
دنده سه: بین ۴۰ تا ۷۰ کیلومتر در ساعت
دنده چهار: بین ۷۰ تا ۱۰۰ کیلومتر در ساعت
دنده پنج: بالاتر از ۱۰۰ کیلومتر در ساعت
دقت داشته باشید که بر اساس نوع موتور و گیربکس به‌کاررفته در اعداد فوق، ممکن است که سرعت مناسب هر دنده نسبت به اعداد فوق کمی دستخوش تغییر شود.
چگونه جلوی دنده مرده ماشین را بگیریم؟
جلوگیری از دنده مرده در رانندگی کار خیلی سخت و پیچیده‌ای نیست. اساسا وقتی پای خود را روی پدال گاز قرار می‌دهید، سرعت تا محدوده خاصی بالا می‌رود. پس از آن سرعت تقریبا ثابت می‌ماند و فقط دور موتور است که به افزایش یافتن ادامه می‌دهد. کافیست وقتی دور موتور از مرز ۳۰۰۰ دور در دقیقه عبور می‌کند، دنده را تعویض کنید.
اگر دقت کنید متوجه خواهید شد که وقتی دور موتور بالا می‌رود، صدای موتور تغییر می‌کند. این موضوع را می‌توانید به‌عنوان نشانه‌ای برای تعویض دنده در نظر بگیرید.
علاوه به آن برای جلوگیری از رانندگی در دنده مرده، قبل از رسیدن به ترافیک، پیچ و دست اندازها، سرعت خود را کاهش دهید. در نهایت وقتی پای خود را از روی ترمز برمی‌دارید، بر اساس سرعت خودرو، دنده را تنظیم کنید. به‌این ترتیب می‌توانید جلوی دنده مرده حتی برای یک لحظه را هم بگیرید. بعضی از راننده‌ها با تنبلی کردن این موضوع را نادیده می‌گیرند و باید تبعات آن را هم بپذیرند.
آیا دنده مرده در گیربکس اتوماتیک نیز رخ می‌دهد؟
هر چند دنده مرده معمولا در خودروهای دستی رایج است؛ اما بعضا این اتفاق در ماشین‌های با گیربکس اتوماتیک هم رخ می‌دهد. سوال مهم این است که علت دنده مرده در ماشین اتومات چیست؟
این رخداد در خودروهای اتومات ارتباطی با رفتار رانندگی افراد ندارد. بلکه در اثر مشکلات نرم افزاری در ایسیو (ECU) رخ می‌دهد. به‌طوری که سیستم گیربکس اتوماتیک نمی‌تواند دور موتور را به‌درستی تشخیص دهد و در نتیجه تعویض خودکار دنده به اشتباه صورت می‌گیرد. در این حالت باید برای مشکل را با تعمیرکار در میان بگذارید.
کلام پایانی
آنچه باید درباره دنده مرده در رانندگی بدانید را بررسی کردیم. این اتفاق معمولا برای رانندگان مبتدی خیلی بیشتر رخ می‌دهد که به‌دلیل استرس زیاد، تعویض به‌موقع دنده را از یاد می‌برند.
اگر سلامت خودرو برایتان مهم است و علاقه ندارید که هزینه‌های سنگین صرف تعمیر و نگهداری آن کنید، موضوع دنده مرده ماشین را جدی بگیرید. فراموش نکنید که رفتارهای رانندگی نقش تعیین‌کننده‌ای در حفظ سلامت قطعات مهم خودرو دارند.