رکود تورمی و کاهش قدرت خرید مصرف‌کننده از سال گذشته بازار خودرو را زمین‌گیر کرده است. درحالی که تا پایان سال گذشته عواملی مانند کاهش عرضه خودرو و عوامل فصلی مانند تقاضای نوروزی می‌توانستند شوکی صعودی به بازار وارد کنند، رشد بی‌سابقه تورم و کاهش قدرت خرید مصرف‌کنندگان در کنار ناپایداری شرایط سیاسی، بازار خودرو را وارد معادلاتی پیچیده کرده است.

بازار خودرو پیش از جنگ

شاید بتوان یکی از عوامل اصلی موفقیت بازار خودرو در سال‌های گذشته را تشدید تحریم‌های بین‌المللی دانست که عرضه خودرو صفر کیلومتر را به انحصار شرکت‌های داخلی درآورد. در کنار این موضوعات، عوامل دیگری چون قیمت‌گذاری دستوری و دخالت‌های حکمران‌های دولتی در صنعت خودروسازی، بازار خودرو را به بازاری پرسود و رانتی تبدیل کردند.

شرایط تحریمی و نبود قانون مدونی که مصونیت خود را در پس ضربات سیاسی و اقتصادی از دست ندهد، صنعت خودروسازی ایران را بیش از همیشه تضعیف کردند. در زمانه‌ای که تورم روز به روز سر به آسمان می‌گذاشت، مردمی که تا پیش از این فعالیتی در بنگاه‌های اقتصادی نداشتند، برای حفظ ارزش سرمایه خود به بازار خودرو روی آوردند.

در چنین شرایطی، خودرو بیش از اینکه ماهیت مصرفی خود را حفظ کند، ماهیتی سرمایه‌ای پیدا کرد. ماهیتی که به‌رغم تاکید خودروسازان داخلی به خودکفایی، تابعی از نوسانات دلار بود و قوانین بازار خودرو ایران را از تمام دنیا متمایز کرد.

اما رفته رفته تیرهای تحریمی، تفکرهای سوداگرانه، سیاست‌گذاری‌های نادرست و فسادهای ساختاری، دامن صنعت خودروسازی را گرفتند. نتیجه این شد که صنعت خودروسازی نتوانست خود را با تکنولوژی روز دنیا همگام کند، بدهی خودروسازان به زنجیره‌های تامین افزایش یافت، نقدینگی خودروسازان به ته دیگ رسید و بازار خودرو که روزگاری حتی از دلار پیشی می‌گرفت، از روند صعودی دلار جا ماند.

در این زمان، خودروسازان در آرزوی بقا و برای پرهیز از افتادن در تله سیاست‌گذاری‌های اشتباه، برای افزایش قیمت محصولات خود به خلق مدل‌هایی از محصولات پیشین خود روی آوردند. اما درحالی که خودروسازان درحال آزمون و خطا راه‌های گوناگون برای افزایش قیمت محصولات خود و در امان ماندن از تیغ سیاست‌های دولتی بودند، خریداران بازار خودرو بیش از همیشه ضعیف شدند.

در واقع افزایش قیمت روزانه خودرو و جا ماندن دستمزد مردم از تورم، بازار خودرو را وارد دوران رکودی شدیدی کرد. در این زمان هر اخبار سیاسی و اقتصادی بیش از اینکه شوکی صعودی به بازار وارد کند، شوکی رکودی به بدنه بی‌جان بازار خودرو وارد می‌کرد.

تا سال گذشته عواملی مانند قطعی برق که به کاهش عرضه منجر شده بود یا افزایش تقاضای فصلی، توانسته بودند بازار خودرو را وارد معادلات نوسانی کنند، اما با پایان یافتن سال گذشته و افزایش بی‌سابقه تورم، رکود بازار خودرو بیش از همیشه تعمیق یافت و به‌مرور این تغییرات نوسانی بازار نیز به کنار رفتند.

در یک ماه گذشته، بی‌ثباتی سیاسی و جنگ ایران و اسرائیل، معادلات جدیدی را وارد بازار خودرو کرده است. برخی از کارشناسان وضعیت بازار خودرو و صنعت خودروسازی را به دو دوره پیش از جنگ و پساجنگ تقسیم می‌کند. اما در دوران پساجنگ، وضعیت بازار خودرو چگونه است؟

بازار خودرو در دوران پساجنگ

کارشناسان بازار خودرو رکود تورمی و کاهش قدرت خرید مصرف‌کننده را عامل‌ سکون و سکوت دیرینه بازار خودرو می‌دانند. پس از جنگ ایران و اسرائیل، ریسک‌های اقتصادی و سیاسی نیز به متغیرهای تاثیرگذار بر بازار خودرو اضافه شده‌اند و حفظ امنیت کالایی مانند خودرو را با تردید جدی مواجه کرده‌اند.

در این شرایط، کاهش عرضه خودرو و مشکلات تامین قطعات توأمان با کاهش تقاضا و افزایش قیمتی که در بحبوحه جنگ بر خودروهای داخلی اعمال شده، از جذابیت بازار خودرو، بیش از همیشه، کاسته است.

بازار خودرو در شرایط فعلی درگیر و دار رکود شدیدی سر خم آورده که حتی افزایش قیمت خودروسازان نتوانسته تاثیر چندانی بر بازار خودرو بگذارد. درکنار این عامل، ابلاغ تعرفه متغیر واردات خودرو نیز، برخی خریداران دهک‌های بالا را در جایگاه نظاره‌گری نشانده و مانع از ورود آن‌ها به فاز تصمیم‌گیری شده است.

بازار خودرو در حال گذراندن شوک جنگی است. در چنین شرایطی دو گروه فعال بازار خودرو یعنی سرمایه‌گذاران و مصرف‌کنندگان بیشتر در مقام ناظر ایستاده‌اند و تصمیم‌گیری هر یک از این گروه‌ها به عوامل مهمی مانند ثبات سیاسی و اقتصادی، نرخ دلار و تصمیم حکمرانان صنعت خودروسازی بستگی دارد.

فعالان بازار خودرو دست به عصا رفتار می‌کنند

مرتضی مصطفوی، کارشناس بازار خودرو با اشاره به این موضوع گفت: وضعیت فعلی اقتصاد و سیاست ایران همچنان در حالت شوک و بلاتکلیفی به سر می‌برد. مشخص نیست که تنش‌های سیاسی افزایش خواهد یافت یا به سمت کاهش و پایان پیش می‌رود. همین موضوع باعث شده که فعالان بازار با احتیاط زیاد و به اصطلاح «دست به عصا» رفتار کنند.

مصطفوی ادامه داد: طی یک ماه آینده با فرض کاهش نسبی این بلاتکلیفی، بازار خودرو همچنان در وضعیت رکود باقی می‌ماند، مگر آن‌که در همین بازه زمانی تغییری جدی در تنش‌ها به وجود آید.

دلار همچنان تاثیرگذارترین عامل بر بازار خودرو است

مصطفوی عنوان کرد: مهم‌ترین عامل اثرگذار بر بازار خودرو، بیش از هر فاکتور دیگری، قیمت دلار است. مصرف‌کننده و سرمایه‌گذار، بیش از هر چیز نرخ ارز را زیر نظر دارند و سایر عوامل در اولویت‌های بعدی است.

او افزود: خودروسازان به‌تازگی از تعطیلات بازگشته‌اند و خود آن‌ها نیز در نوعی شوک به‌سر می‌برند. به علاوه شرکت‌های خودروسازی با مشکلات شدید نقدینگی مواجه‌اند و از سوی دیگر تمایل به افزایش قیمت محصولات خود دارند.

بازار خودرو در بهترین حالت وارد فاز ثبات می‌شود

این فعال حوزه خودرو خاطرنشان کرد: با جمع‌بندی سه عامل بلاتکلیفی سیاسی، محوریت دلار در بازار خودرو و وضعیت ناپایدار تولیدکنندگان، احتمال کاهش قیمت خودرو در کوتاه‌مدت بسیار ضعیف است و در بهترین حالت بازار خودرو وارد فاز ثبات می‌شود. البته در صورت بروز یک اتفاق خاص، ممکن است نوسان‌هایی نیز ایجاد شود، اما کاهش جدی قیمت دور از انتظار است.

افزایش یا کاهش تنش‌های سیاسی بر بازار خودرو تاثیر می‌گذارد

مصطفوی اظهار کرد: در صورت افزایش تنش نرخ دلار معمولاً افزایش می‌یابد. البته این تحلیل ناظر بر روندهاست، اما در نهایت همه‌چیز به شدت و ماهیت تنش سیاسی بستگی دارد.

این کارشناس صنعت خودرسازی تشریح کرد: اگر تنش‌های سیاسی به گونه‌ای باشد که ایران موضع برتر و دست بالاتر را داشته باشد، این مساله می‌تواند به ثبات و حتی کاهش نرخ ارز منجر شود، چرا که چنین موقعیتی نشانه‌ای از قدرت و ثبات سیاسی کشور است. اما اگر دست برتر با طرف مقابل باشد، نتیجه افزایش تنش و در پی آن افزایش نرخ دلار خواهد بود که به‌طور مستقیم بر بازار خودرو تاثیر می‌گذارد.

اگر فعالان بازار خودرو شاهد کاهش قیمت نرخ دلار باشند، باز هم با تردید به آن نگاه می‌کنند / دلیل این تردید، عدم اطمینان به تداوم ثبات در میان‌مدت و بلندمدت است
مصطفوی توضیح داد: در صورت کاهش تنش‌ها نرخ دلار ممکن است نزولی شود، ولی نه به سرعتی که در زمان افزایش تنش‌ها، نرخ دلار افزایش می‌یابد. در چنین شرایطی بازار خودرو احتمالاً به روند باثباتی دست یابد، اما با این حال، حتی اگر فعالان بازار خودرو شاهد کاهش قیمت نرخ دلار باشند، باز هم با تردید به آن نگاه می‌کنند. دلیل این تردید، عدم اطمینان به تداوم ثبات در میان‌مدت و بلندمدت است.

او اضافه کرد: در میانگین همه این سناریوها به احتمال زیاد بازار خودرو با ثبات نسبی قیمت مواجه می‌شود و کاهش قیمت دور از انتظار است. همچنین افزایش قیمت نیز به‌شدت به وضعیت تنش‌های سیاسی بستگی دارد.

تغییرات مصوبه واردات خودرو تاثیری بر بازار ندارد

مصطفوی معتقد است: مصوبات واردات خودرو در عمل به نفع دهک‌های بالای جامعه هستند. حدود چهار تا پنج دهک جامعه امکان خرید خودرو ندارند و مصرف‌کننده اصلی بازار خودرو دهک‌های پنجم به بالا هستند.

او یادآور شد: سیاست‌های مرتبط با واردات خودرو بیش از آن‌که پاسخگوی نیازهای واقعی مردم باشند، بیشتر درخدمت افزایش تنوع برای قشر مرفه جامعه هستند. بر همین اساس، تغییرات در مصوبه واردات خودرو تاثیر خاصی در روند کلی بازار خودرو ندارد و با توجه به قیمت فعلی دلار و تورم موجود، حتی اگر خودروهای وارداتی به بازار بیایند، نه اقشار پایین جامعه و نه حتی طبقه متوسط توان خرید آن‌ها را ندارند.

مصطفوی عنوان کرد: اگر کسی مصرف‌کننده واقعی است و نیاز به خودرو دارد، اکنون زمان مناسبی برای خرید خودرو است. زیرا از منظر سیاسی، ایدئولوژیکی و اقتصادی چشم‌انداز مثبتی برای کاهش تنش‌های سیاسی مشاهده نمی‌شود.

او تشریح کرد: تنش‌های ایران با جبهه غرب و اسرائیل حتی اگر در ظاهر تنش‌ها کاهش پیدا کنند، در باطن این وضعیت پایدار نباشد و به نوع دیگری ادامه یابد.

مصطفوی گفت: تنها احتمال وقوع یک اتفاق استثنایی اقتصادی مانند کنار گذاشتن دلار توسط گروه بریکس را می‌توان به‌عنوان یک عامل موثر بر تغییر معادلات مطرح کرد، اما حتی چنین سناریویی نیز در کوتاه‌مدت ممکن نیست.