در شرایطی که بازار خودروی ایران همچنان با چالش‌هایی نظیر انحصار، نبود شفافیت در قیمت‌گذاری و نارضایتی مصرف‌کنندگان از شیوه‌های فروش مواجه است، خبر از بازگشت مجدد برخی خودروها به بورس کالا برای فروش منتشر شد. در جلسه هیأت پذیرش بورس کالای ایران که روز یکشنبه ۱۲ مرداد برگزار شد، با عرضه رسمی پنج مدل خودروی وارداتی از سوی چهار شرکت عرضه‌کننده در بورس کالا موافقت شد.
اما اولین بار ایده عرضه خودرو در بورس کالا به چه زمانی بازمی‌گردد؟ چرا برخی موافق این موضوع هستند و دسته دوم معتقدند عرضه در بورس کالا راه واسطه‌گری را باز می‌کند. عرضه خودرو در بورس کالا به سال ۹۶ بازمی‌گردد که برای اولین بار مطرح شد اما پس از مدتی از یادها رفت. در این میان بارها موضوع عرضه آن مورد بحث قرار گرفت تا سرانجام ۲۸ اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۱ خودرو وارد بورس کالا شد که این طرح مورد استقبال قرار نگرفت و خودرو دوباره به سامانه فروش رفت. سامانه فروش هم نتیجه چندان موفقی نداشته و تحویل خودروها و قرعه‌کشی‌ها زمانبر است. به هر روی، قرار است در مجموع ۲۵۱۲ دستگاه خودرو از برندهای هونگچی، مزدا، میتسوبیشی، فولکس‌واگن و لاماری دوباره در بورس عرضه شود. حال باید دید این تصمیم تا چه میزان می‌تواند به کاهش التهاب بازار، افزایش عدالت در دسترسی و تسهیل روند خرید برای مصرف‌کنندگان منجر شود.
اصلاً عرضه خودرو در بورس کالا چه مزایا و معایبی دارد؟
از جمله مزایای اصلی عرضه خودرو در بورس کالا می‌توان به شفاف‌سازی قیمت، حذف واسطه‌ها، کشف قیمت واقعی و کاهش رانت اشاره کرد. در مقابل، این روش چالش‌هایی نیز دارد؛ از جمله محدود بودن دسترسی برای همه متقاضیان، پیچیدگی مراحل خرید و احتمال سفته‌بازی.
به بهانه عرضه چند مدل خودرو در بورس کالا به سراغ دو نماینده کمیسیون اقتصادی مجلس رفته‌ایم تا درباره مزیت‌ها و معایب این عرضه بیشتر بدانیم، در حالی که واردکنندگان خودرو همچنان در بلاتکلیفی ماجرای تعرفه صددرصدی واردات خودرو به سر می‌برند.
محمد باقری، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، از منتقدان این تصمیم است. او درباره عرضه خودروهای وارداتی در بورس کالا به «ایران» می‌گوید: «عرضه خودروهای وارداتی در بورس کالا اقدامی درآمدزا برای دولت محسوب میشود که به‌هرحال در قالب سیاست‌های کنترل نقدینگی صورت گرفته است. این اتفاق اگرچه می‌تواند اقدام مؤثری باشد، اما به نظر می‌رسد بیشتر کسانی از آن استقبال کنند که سرمایه‌دار و ثروتمند باشند. خرید این خودروها اغلب برای قشر متوسط کار سختی است.»
موافق عرضه در بورس کالا نیستیم
واقعیت این است که بخش زیادی از مردم، به‌ویژه قشر متوسط، تمایل دارند سوار خودروهایی با کیفیت بهتر و ایمنی بالاتر شوند، اما قیمت بالای خودروهای وارداتی مانع اصلی در مسیر این خواسته بوده است. شاید به همین دلیل بود که دولت، در بحبوحه شرایط دشوار اقتصادی و جنگ، تصمیم به کاهش تعرفه واردات خودرو گرفت و آن را به‌صورت پلکانی اجرا کرد تا مسیر دسترسی به خودروهای باکیفیت، اندکی هموارتر شود. عضو کمیسیون اقتصادی مجلس می‌گوید: «اگرچه ورود این خودروها به بورس یک موضوع رقابتی به نظر می‌رسد، اما به علت قیمت آنها، اغلب قشر متوسط نمی‌تواند در این فرآیند شرکت کند و از این فرآیند جا می‌ماند. به همین دلیل ورود این خودروها به بورس کالا نمی‌تواند اقدام مفیدی محسوب شود.»
نقش سیاست‌های تعرفه‌ای در کنترل بازار خودرو
درحالی‌که کاهش تعرفه واردات خودرو به‌عنوان یکی از اقدامات حمایتی دولت برای تسهیل دسترسی مصرف‌کنندگان به خودروهای باکیفیت‌تر مطرح شده بود، این سیاست فعلاً در هاله‌ای از ابهام قرار گرفته است. علت ماجرا شکایت فردی حقیقی به دیوان عدالت اداری است؛ این فرد مدعی شده کاهش تعرفه واردات برخلاف ردیف بودجه‌ای مصوب دولت بوده که تعرفه واردات خودرو را ۱۰۰ درصد تعیین کرده است.
بااین‌حال، بسیاری از کارشناسان و نمایندگان مجلس بر این باورند که تعرفه‌های بالا نه‌تنها کمکی به بازار خودرو نمی‌کند، بلکه به تشدید انحصار، افزایش قیمت‌ها و محروم شدن اقشار متوسط از دسترسی به گزینه‌های مناسب منجر میشود. باقری هم معتقد است که کاهش تعرفه واردات و حمایت از تولیدکنندگان می‌تواند راهکار بهتری برای کنترل بازار خودرو باشد. او می‌گوید: «به نظر می‌رسد کاهش تعرفه واردات و در کنار آن، حمایت از تولیدکنندگان راهکار بهتری برای کنترل بازار خودرو باشد تا قشر متوسط هم بتواند خودروی موردنظر خود را خریداری کند.» باقری همچنین به مشکلات بازار بورس اشاره می‌کند و می‌گوید: «در حال حاضر بورس کشور وضعیت خوبی ندارد و روند منفی آن هر روز بدتر از دیروز میشود. برای همین ورود این خودروها به بورس عملاً کار بی‌فایده‌ای است.»
ورود خودروهای وارداتی به بورس؛ شفافیت یا چالش؟
درحالی‌که برخی نمایندگان مجلس، ورود خودروهای وارداتی به بورس کالا را اقدامی ناکارآمد می‌دانند که دسترسی قشر متوسط را دشوار می‌کند، برخی دیگر از این تصمیم به عنوان حرکتی در جهت شفاف‌سازی، حذف رانت و تنظیم بازار خودرو یاد می‌کنند. جعفر قادری، نایب‌رئیس دوم کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی، از جمله موافقان عرضه خودروهای وارداتی در بورس است.
او این اقدام را حرکتی مثبت در جهت اصلاح ساختار بازار و جلوگیری از فساد می‌داند و می‌گوید: «ورود خودروهای وارداتی به بورس کالا تصمیم بسیار درستی است. چرا خودروهایی که وارد کشور می‌شوند، مستقیماً وارد بورس نشوند و از طریق بورس به فروش نرسند؟ مابه‌التفاوت هزینه واردات و قیمت فروش را دولت دریافت می‌کند که این خود اقدام ارزشمندی است.
هیچ مشکلی هم برای بورس پیش نمی‌آورد؛ اتفاقاً کمک می‌کند نقدینگی‌ها از سمت ثبت‌نام‌های رانتی خودرو منحرف شود.» او یکی از مزایای اصلی این فرآیند را شفاف‌سازی قیمت‌ها می‌داند و می‌گوید: «یکی از مزایای این اتفاق، شفافیت قیمت‌هاست؛ اینکه مشخصاً معلوم است به چه کسانی فروخته شده. این یعنی حذف رانت و رسیدن به قیمت واقعی در بازار. معاملات کاملاً قابل‌رصد خواهد بود و این دقیقاً همان چیزی است که بازار خودرو به آن نیاز دارد.» قادری پیشنهاد می‌دهد: «بهتر بود تولیدات داخلی هم در بورس عرضه می‌شدند؛ این اتفاق هم به نفع مصرف‌کننده است، هم به نفع دولت.»
کاهش تعرفه واردات در کنار حمایت از تولیدات داخلی
بااین‌حال، قادری معتقد است که برای خروج بازار خودرو از رکود، تنها عرضه در بورس کافی نیست. او بر ضرورت حمایت از خودروسازان داخلی و کاهش منطقی تعرفه واردات تأکید می‌کند: «یکی از اقداماتی که می‌تواند بازار خودرو را از رکود خارج کند، حمایت از شرکت‌های داخلی است؛ در کنار آن، کاهش تعرفه واردات. پلکانی شدن تعرفه‌ها یکی از تصمیمات درستی بود که در همین دولت و حتی در زمان جنگ تصویب شد؛ بنابراین، این دو موضوع باید در کنار یکدیگر دنبال شوند.»