بازار خودرو این روزها شاهد رونق دوباره خریدوفروش حوالههاست؛ کالایی که با بالارفتن قیمتها جان میگیرد و در شرایط بیثبات بازار، دستبهدست میشود. فاصله روبهافزایش قیمت کارخانه و بازار آزاد، واسطهها را بار دیگر به میدان بازگردانده و خریدوفروش حواله را داغکرده است. در این معاملات، هنوز ماشین به دست خریدار نرسیده، اما قیمت آن چندین بار تغییر میکند.
تقویت واسطهگری حوالهای که روزی تنها تعهدی ساده برای تحویل خودرو بود، حالا به کالایی مستقل در بازار تبدیل شده است. بررسیها نشان میدهد اختلاف قیمت کارخانه و بازار برخی خودروهای داخلی به حدود یک میلیارد تومان رسیده؛ فاصلهای که انگیزه واسطهگری را تقویت کرده است. این وضعیت، البته محدود به خودروهای داخلی نیست. خودروهای مونتاژی و وارداتی هم سهم پررنگی در معاملات حواله دارند و در بسیاری موارد، حواله آنها به خاطر قیمت نهایی خودرو، حتی گرانتر معامله میشود. اگر سری به سایتهای خریدوفروش بزنید، آگهیهایی به چشم میخورد که ارقامشان از ۱۰۰ میلیون تومان شروع میشود و در مواردی به ۳ میلیارد تومان هم میرسد که بیشتر این مورد شامل حواله خودروهای جانبازی میشود. تماس با یکی از آگهیدهندگان حواله، تصویر روشنتری از این معاملات میدهد. او بدون مکث میگوید حواله همهجور ماشینی را دارد؛ از داخلی و وارداتی گرفته تا حوالههای مربوط به ایرانیان مقیم خارج و خودروهای جانبازی. فروش حواله ایرانیان مقیم خارج از کشور هم از عجایب است چون هنوز به مرحله عمل نرسیده است!
حواله خودروهای رند بازار گرانتر است اختلاف قیمت و محبوبیت مدل خودروها تعیینکننده قیمت حوالهها است. او درباره قیمت حواله خودروهای داخلی میگوید: «حواله ماشینهای رند بازار از بقیه ماشینها گرانتر است. الان هایما S8 خیلی روی بورس است. هم اختلاف قیمتش بالاست هم متقاضی زیاد دارد. حوالهاش حدود ۶۰۰ میلیون تومان است. پژو ۲۰۷ و چند مدل دیگر هم حوالی ۲۰۰ میلیون معامله میشوند.» واسطهای دیگر که تنها روی خریدوفروش خودروهای مونتاژی و وارداتی کار میکند، ارقام بالاتری اعلام میکند. او حواله تیگو8 پرومکس را 1 میلیارد تومان برای فروش گذاشته است و میگوید: «حواله خودروهای جانبازی معمولاً بالای ۳ میلیارد تومان معامله میشوند. فعلاً چیزی برای فروش ندارم، اما اگر کسی حوالهای داشته باشد، حتماً میخرم.» وقتی صحبت به فرآیند معامله میرسد، سازوکار غیررسمی این بازار عیانتر میشود. این واسطه توضیح میدهد: «پس از برنده شدن فرد در قرعهکشی، حواله خریداری میشود و مبلغ تکمیل وجه را ما پرداخت میکنیم. بعد از آن خریدار باید در محضر یک تضمین بدهد که ماشین برای ماست. سودش را هم همان موقع میگیرد و کار تمام میشود.»
رونق واسطهگری با آشفتگی بازار خودرو در تعریف ساده، حواله خودرو تعهد شرکت عرضهکننده برای تحویل خودرو در زمانی مشخص یا تقریبی است. اما همین تعهد، در عمل به ابزار واسطهگری تبدیل شده است. بابک صدرایی، کارشناس بازار خودرو معتقد است هرچه فاصله قیمتی کارخانه و بازار آزاد بیشتر شود خریدوفروش حواله خودروها برای واسطهها جذابتر میشود چون سود خرید و فروشها بالاتر میرود. صدرایی در گفتوگو با «روزنامه ایران» ریشه رونق دوباره حواله فروشی را در آشفتگی بازار خودرو میبیند و میگوید: «هر زمان بازار وارد فاز افزایشی میشود و ثباتش را از دست میدهد، واسطهها به این بازار جذب میشوند. در این زمان خرید و فروش خودرو و حوالهها برای کسب سود بهسرعت داغ میشود.» به گفته او، «تجربه سالهای گذشته نشان داده جهش نرخ ارز و فشردهشدن فنر قیمتها، زمینه را برای فعالیت واسطهها فراهم میکند؛ افرادی که با خرید حواله یا خودرو، به دنبال حفظ ارزش پول یا کسب سود کوتاهمدت هستند.» این کارشناس بازار خودرو درباره اثر این پدیده بر بازار خودرو، میگوید: «نقلوانتقال گسترده حوالهها اگرچه میتواند در کوتاهمدت بر قیمتها اثر بگذارد و حتی به یکی از عوامل تعیینکننده قیمت تبدیل شود، اما این تأثیرات پایدار نیست و بازار بعد از هر جهش قیمتی، معمولاً وارد دوره رکود میشود.»
خریداران مراقب باشند نقرهداغ نشوند این نوع معامله اگرچه به طور مستقیم جرم کیفری محسوب نمیشود، اما اگر فروشنده با نیت سوء اقدام کند، احتمال دارد تحت پیگرد قانونی برای اتهامات کلاهبرداری یا خیانت درامانت قرار گیرد. صدرایی به تبعات این معاملات اشاره و تأکید میکند: «این فضا درعین کسب سود میتواند بستر مناسبی برای کلاهبرداری و سوءاستفاده فراهم کند؛ جایی که حوالهها با قیمتهای کاذب و بیرحمانه به مصرفکنندگان واقعی فروخته میشوند و حتی ممکن است تبعات قانونی برای آنها داشته باشد.» این کارشناس بازار خودرو راهکار کنترل واسطهگری را نه در برخوردهای مقطعی، بلکه در اصلاح ریشهها میداند. به اعتقاد صدرایی «تا زمانی که ثبات اقتصادی، شفافیت قیمتگذاری و تعادل میان عرضه و تقاضا برقرار نشود، حواله فروشی و واسطهگری از بازار خودرو حذف نخواهد شد. تجربه سالهای اخیر، نشان داده که بدون این پیششرطها، کنترل این پدیده بیشتر شبیه یک آرزوست تا یک راهحل عملی!»