مقامات دولتی میگویند طرح را در مقیاس کوچک اجرا میکنند و فعلاً اجازه نمیدهند از حد و اندازه اجرای «آزمایشی و محدود» فراتر برود، اما حتی در حد احتمال هم با یکی از مهمترین تغییرات ساختاری در نظام یارانه سوخت ایران روبهرو هستیم.
فرارو نوشت: بهخصوص اینکه تجربه سیاستگذاری در حوزه انرژی نشان داده معمولاً هر «آزمایشی»، مرحله نخست تصمیمهای بزرگ است. پس بیایید درباره چند و، چون ماجرا جستوجو کنیم و بفهمیم آیا چنین ایدهای میتواند مقدمه تغییرات جدی در قیمت بنزین باشد یا نه؟
واریز سهمیه بنزین به کارت بانکی و کارت ملی؛ جزئیات طرح آزمایشی دولت
سهمیه بنزین در مدل فعلی به خودرو اختصاص داده میشود. طرح جدید میخواهد این شیوه را تغییر دهد و مقدماتی فراهم کند تا بنزین به هر نفر تعلق بگیرد.
در مدل جدید به جای اینکه سهمیه ۱۵۰۰ تومانی را در کارت سوخت خودرو شارژ کنند، معادل لیتری یا ریالی آن را به حساب بانکی متصل به کد ملی هر فرد (حتی کسانی که خودرو ندارند) واریز خواهند کرد. مشمولان میتوانند سهمیه را یا در پمپ بنزین استفاده کنند یا اعتبار آن را در یک بازار مخصوص به دیگران بفروشند و پول نقدش را بردارند.
مقایسه سهمیه بنزین خودرو و سهمیه بنزین نفر (تفاوتها در یک نگاه)
|
شاخص مقایسه
|
واریز سهمیه به کارت سوخت
|
واریز سهمیه به کارت بانکی/ملی
|
|
مبنای تخصیص
|
به ازای هر خودرو
|
به ازای هر فرد (کد ملی)
|
|
ذینفعان طرح
|
فقط مالکان خودرو
|
تمام شهروندان (حتی فاقد خودرو)
|
|
قابلیت نقدشوندگی
|
دشوار و غیرقانونی (خرید و فروش سهمیه در جایگاه)
|
آسان (امکان فروش اعتبار در بازار ثانویه)
|
|
نحوه ذخیره سهمیه
|
در کارت سوخت
|
بهصورت اعتبار ریالی/سهمیهای در حساب بانکی
|
|
تأثیر بر عدالت
|
سود بیشتر برای صاحبان چند خودرو
|
توزیع مستقیم یارانه بین همه مردم
|
|
کنترل دولت
|
سخت و نیازمند تغییر فیزیکی کارتها
|
امکان تغییر لحظهای قیمت و سهمیه
|
نکته: بزرگترین اتفاق، تغییر معیار تخصیص سمهیه از خودرو به هر نفر است
مزایا و معایب اختصاص بنزین به هر فرد؛ آیا بنزین در سال ۱۴۰۵ گران میشود؟
هر طرح اقتصادی مثل سکه دو رو دارد. پس نباید انصاف را نادیده گرفت و از مزایا یا معایب احتمالی غفلت کرد.
مزایا؛ نیمه پر لیوان
برقراری عدالت در توزیع یارانه سوخت: خانوادهای که خودرو ندارد هم از یارانه بنزین سهم میبرد. شیوه جدید باعث میشود جریان توزیع ثروت از طبقه مرفه (دارای چند خودرو) به طبقه کمدرآمد حداقل در کلام عادلانه میشود.
کاهش قاچاق: وقتی قیمت بنزین در بازار آزاد به قیمت واقعی نزدیک شود، انگیزه برای خروج غیرقانونی سوخت از کشور به شدت افت میکند.
مدیریت مصرف: وقتی فرد بداند با صرفهجویی در مصرف کردن بنزین، میتواند اعتبار آن را به پول نقد تبدیل کند، انگیزه بیشتری برای استفاده از حملونقل عمومی خواهد داشت. تا اینجا همه چیز خوب و عالی به نظر میرسد نه؟
معایب؛ نیمه خالی لیوان
فشار تورمی: هرگونه تغییر در ساختار بنزین، به صورت روانی قیمت کالاها و خدمات به ویژه کرایه حملونقل را بالا میبرد.
پیچیدگی فنی: اتصال کارتهای بانکی به نازلهای پمپبنزین و ایجاد بازار خرید و فروش سهمیه، زیرساخت بسیار قدرتمندی میطلبد که کوچکترین اختلال در آن، صفهای کیلومتری ایجاد میکند.
سرنوشت مشابه یارانه نقدی: بیم آن میرود که مبلغ واریزی بابت بنزین با گذشت زمان و به دلیل تورم، ارزش خود را از دست بدهد و عملاً به رقمی ناچیز و بیارزش تبدیل شود.
تنها چیزی که در حال حاضر قطعی به نظر میرسد پایان عصر «بنزین ارزان برای همه» است
ارتباط بنزین ۵۰۰۰ تومانی با طرح واریز سهمیه به کارت ملی
دولت اخیراً از بنزین ۵۰۰۰ تومانی بهعنوان نرخ سوم سوخت رونمایی کرد. فاصله کوتاه بین اجرای طرحها سوالات و ابهاماتی به وجود میآورد. به عنوان مثلا ممکن است از خودتان بپرسید آیا بین واریز سهمیه بنزین به کارت بانکی و آزادسازی قیمت سوخت ارتباطی وجود دارد؟
۱. پیشبینی مثبت
اگر دولت سهمیه بنزین را به کارت ملی هر فرد واریز کند و همزمان یک بازار ثانویهای راهاندازی شود که مردم سهمیه خود را مثلاً ۴۵۰۰ تومان به هم بفروشند، احتمال شکلگیری یک بازار متعادل بالا میرود. در این سناریو، قیمت بنزین آزاد به تدریج به قیمت واقعی نزدیک میشود، اما فشار روی دوش قشر ضعیف نباید افزایش پیدا کند، چون آنها فروشنده سهمیه هستند و افزایش قیمت بنزین برایشان سود رقم میزند.
۲. پیشبینی منفی
واریز بنزین به کارت بانکی در نگاه بدبینانه، صرفاً یک میانبر برای حذف کامل سهمیههای ۱۵۰۰ و ۳۰۰۰ تومانی است. آنهایی که چنین باوری دارند مدعی هستند دولت پیش خودش فکر کرده برای مدتی کوتاه مبلغی را واریز خواهد کرد تا حساسیتها را دور بزند و سپس با آزادسازی کامل قیمت (تکنرخی کردن روی قیمتهای بالا مثل ۸۰۰۰ یا ۱۰۰۰۰ تومان) عملاً یارانه سوخت را از ردیف بودجه حذف کند.
مبلغ واریزی به کارت مردم در این حالت ثابت میماند، اما قیمت بنزین در پمپبنزینها مدام با نرخ دلار دچار نوسان میشود.
آیا سهمیه بنزین ۱۵۰۰ تومانی حذف میشود؟
آیا طرح واریز سهمیه بنزین به کارت بانکی با «بنزین فصلی» یا «آزادسازی کامل» در ارتباط است؟ اگر هنوز عینک بدبینی را از روی چشم برنداشته باشید حتما جواب یک «بله» قاطع میگویید. حتی ممکن است خیال کنید دولت با طرح و نقشه قبلی وارد میدان شده و دنبال هدف نهایی یعنی دستیابی به «قیمت تعادلی» است.
چون واریز به کارت بانکی زیرساختی است که دست دولت را باز میگذارد تا سهمیه لیتری را به تدریج کم کند، احتمالا حق با شماست. چنین ایدهای حتی فرصتی فراهم میکند تا پاستورنشینها قیمت بنزین را بر اساس فصول پرمصرف (مثل تابستان و نوروز) تغییر دهند و به رویایی بنزین فصلی جامه عمل بپوشانند. در نهایت هم ممکن است کارت سوخت را به کل حذف کنند و بگوید به بنزین تکنرخی سلام کنیم!
بدون تعارف و رودربایستی، باید بگوییم واریز به کارت بانکی روشی برای «دیجیتالی کردن یارانه» است و به دولت قدرت میدهد بینیاز از هر تغییر فیزیکی در کارتهای سوخت، میزان یارانه بنزین را در لحظه کم یا زیاد کند.
پیشبینی آینده قیمت بنزین و سهمیهبندی در سال ۱۴۰۵
بیاید نیمه پر لیوان را هم ببینم! طرح واریز سهمیه بنزین به کارت بانکی به شرط اجرای صادقانه و بهرهمندی از زیرساخت درست یک روش عادلانه برای توزیع ثروت ملی است ولی اگر از آن تنها برای جبران کسری بودجه و رساندن قیمت به نرخهای جهانی (بدون در نظر گرفتن توان خرید مردم) استفاده کنند، شوکهای اقتصادی جدیدی رقم میزند.
دولت فعلا در مرحله «تست» است. آنها میخواهند نبض بازار و تاثیرات احتمالی بر روند زندگی و معیشت مردم را بسنجند و تصمیم نهایی را بگیرند.
تنها چیزی که فعلا قطعی به نظر میرسد پایان عصر «بنزین ارزان برای همه» است. بیایید فرض کنیم دوران «مدیریت هوشمند اعتبار سوخت» فرارسیده و با واریز سهمیه بنزین به کارت ملی در سال ۱۴۰۵ چارهای نداریم جز اینکه خودمان را برای فروش سهمیه بنزین در اپلیکیشنهای موبایلی یا خرید سوخت مورد نیاز ماشین در همان اپلیکیشن آماده کنیم!