واردات ۳۴ هزار خودرو به كشور طی ۴ ماه ابتدایی امسال در روزهای اخیر بحث‌های فراوانی را در محافل مختلف به همراه داشته است.
این میزان واردات خودرو در چهار ماه كه می‌توان گفت در حال نزدیك شدن به تعداد كل خودروهای وارد شده به كشور در سال 90 است، بر نگرانی خودروسازان دامن زده است؛ تا آنجا كه در جلسه اخیر شورای سیاستگذاری خودرو انتقاداتی نسبت به افزایش واردات خودرو مطرح شده است.
اگرچه حاضران در این جلسه (وزیر صنعت، معدن و تجارت به همراه خودروسازان و قطعه‌سازان) انتقاد خود را اینگونه بیان كرده‌اند كه «در حالی واردات برخی از برندهای خودرویی به کشور افزایش شدیدی داشته که شرکتهای تولیدکننده این خودروها در زمان تحریم همکاری خود با خودروسازان داخلی را قطع کرده و از ارسال قطعات به ایران خودداری کردند»، اما به وضوح می‌توان دید كه بیشترین نگرانی نسبت به واردات خودرو از جانب خودروسازان مطرح است.
انتقاد برخی از حاضران در جلسه شورای سیاستگذاری خودرو نسبت به افزایش چشم‌گیر واردات خودرو در چهار ماهه نخست امسال در حالی مطرح شد كه مدتی قبل رئیس کل سازمان توسعه تجارت ایران با اعلام دو برابر شدن واردات خودرو تاكید كرده بود «ورود خودروهای خارجی به افزایش فضای رقابتی و کیفیت کمک میکند.» ولی‌الله افخمی راد در ادامه گفته بود؛ «این میزان واردات خودرو نگران‌کننده نیست و برای صنعت خودرو داخلی مشکلی ایجاد نمی‌کند چون تا پایان سال به ۱۲ درصد تولید داخلی نیز نمی‌رسد.»
استدلال افخمی راد با توجه به سهم بیش از 95 درصدی خودروسازان از بازار خودرو كشور، منطقی به نظر می‌رسد اما با این وجود خودروسازان از روند واردات خودرو نگران به نظر می‌رسند.
نگرانی خودروسازان با اعلام آمار 4 ماهه واردات خودرو در حالی است كه آنها پیش از این بارها به‌صورت رسمی اعلام كرده بودند هیچ نگرانی بابت واردات خودرو ندارند زیرا خودروهای وارداتی از نظر قیمتی قادر به رقابت با محصولات داخلی نیستند، اما به نظر می‌رسد با گذشت زمان خودروسازان گلایه‌ها و نگرانی‌های خود از روند واردات را در جلسه‌ها و محافل خصوصی‌تر علنی كرده‌اند. كارشناسان پیش‌بینی می‌كنند در صورت ادامه روند فعلی واردات خودرو، تعداد خودروهای وارد شده به كشور تا پایان سال به 100 هزار دستگاه برسد. آمار واردات خودرو و پیش‌بینی‌ها از روند آن تا پایان سال، گمانه‌ها و نظرات فراوانی در روزهای گذشته به همراه داشته است، اما دو سوال در رابطه با واردات خودرو مهم به نظر می‌رسد.
دلیل ورود خودروهای خارجی به كشور تا این حجم چیست؟ چه اتفاقی باعث شده است واردات خودرو در چهار ماهه ابتدایی امسال با آمار واردات خودرو در سال‌های قبل برابری كند؟
سوال دیگری كه در رابطه با بحث واردات خودرو مطرح است، این است كه با توجه به بازار وسیعی كه خودروسازان در كشور در اختیار دارند و با توجه به سهم مشخص واردات در برنامه بودجه كشور و همچنین تعرفه واردات خودرو، نگرانی خودروسازان از واردات خودرو چیست؟
خودروسازان به دنبال سهم خواهی؟
دبیر انجمن قطعه‌سازان ایران به‌عنوان شخصی كه نگرانی خود از روند واردات خودرو را در رسانه‌های خبری ابراز كرده، در رابطه با چرایی رشد چشم‌گیر واردات خودرو به خبرنگار «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: به عقیده من تنها دلیل افزایش و یا كاهش واردات خودرو به كشور نبود برنامه‌ای مدون برای واردات خودرو است كه می‌تواند علاوه بر فشار ارزی به دولت، بازار كشور را نیز از بین برده و در اختیار خارجی‌ها قرار دهد.
ساسان قربانی در حالی از وجود نداشتن یك برنامه مدون برای واردات خودرو می‌گوید كه درآمد دولت از واردات در سال 93 یك هزار و 164 میلیارد تومان پیش‌بینی شده است. این پیش‌بینی می‌تواند نشانگر وجود یك برنامه برای واردات خودرو به كشور باشد اما قربانی می‌گوید: داشتن یك برنامه برای واردات خودرو به این معناست كه به جای واردات، برای تولید خودروهایی كه برای آنها در بازار تقاضا وجود دارد برنامه‌ریزی و جذب سرمایه كنیم تا اشتغال ایجاد كنیم یا اینكه درآمد حاصل از واردات را به صنعت خودرو تزریق كنیم تا تولید داخل با رشد بیشتری همراه شود.
بر اساس یك بررسی انجام شده، درآمد دولت از واردات خودرو در چهار ماه ابتدایی امسال چیزی حدود یك هزار و ۳۲۰ تومان بوده است كه از آنچه در بودجه امسال پیش‌بینی شده فراتر رفته است.
با توجه به این میزان درآمد حاصل از واردات خودرو و همچنین با توجه به اینكه تولید خودروهای وارداتی در كشور پروژه‌ای زمان‌بر خواهد بود، جذب درآمد واردات برای صنعت خودرو پروژه‌ای كوتاه‌مدت‌تر و عملی‌تر به نظر می‌رسد.
بر همین اساس قربانی در ادامه با اشاره به اینكه واردات خودرو در حجم فعلی می‌تواند به صنعت خودرو آسیب وارد كند، می‌گوید: «البته این آسیب نمی‌تواند عمده و كارساز باشد اما وارد كردن محصولات شركت‌هایی كه خودروسازها با آنها قرارداد دارند می‌تواند آسیب‌زننده باشد.»
دبیر انجمن قطعه‌سازان عقیده دارد با توجه به اینكه خودروسازان در كشور شركایی برای تولید خودرو دارند، بهتر است سایر محصولات این شركای خارجی توسط خودروسازان وارد كشور شود نه یك واردكننده، در این صورت خودروسازان می‌توانند درآمد حاصل از واردات خودرو را صرف تولید خودرو كنند.
با توجه به اینكه خودروسازان زمانی دستی در واردات خودرو داشته‌اند، به نظر می‌رسد واكنش‌های فعلی آنها در مقابل واردات خودرو به این موضوع بازگردد كه آنها نیز از این حجم واردات، سهمی برای خود می‌خواهند، زیرا با توجه به سهمی كه خودروسازان از بازار داخلی دارند، با فرض رسیدن واردات خودرو به میزان 12 درصد خودروهای داخلی آن‌طور كه افخمی‌راد گفته بود، نباید برای خودروسازان نگرانی ایجاد كند. از سویی با مقایسه خودروهای وارد شده به كشور با محصولات تولیدی خودروسازان، یكی دیگر از عوامل نگرانی خودروسازان نیز از بین می‌رود. خودروهای وارداتی اصولا لوكس و گران‌قیمت هستند در حالی‌كه محصولات داخلی عمدتا ارزان‌قیمت و از نظر كیفیت معمولی هستند، به این ترتیب این دو گروه خودرو به دلیل تفاوت قیمتی و كیفی زیادی كه با یكدیگر دارند، قابلیت رقابت را از دست می‌دهند.
با تمام این تفاسیر، یكی از سناریوهایی كه برای نگرانی خودروسازان بابت رشد واردات خودرو وجود دارد، این است كه خودروسازان در شرایطی كه درهای كشور را به نوعی به روی وارداتی‌ها بازمی‌بینند، به دنبال سهمی برای خود می‌گردند. خودروسازان بزرگ كشور در حالی تجربه واردات برخی خودروها را در كارنامه سال‌های قبل خود دارند كه نگاهی به این كارنامه نشان می‌دهد آنها در این زمینه موفق نبوده‌اند.
واردات خودروهایی از دو شرکت نیسان یا پژو نمونه‌هایی از عملكرد ضعیف خودروسازان در عرضه واردات است. با تمام این تفاسیر به نظر می‌رسد خودروسازان همچنان برای ورود به بحث واردات تمایل دارند.
واردات خودرو؛ یك سال به اندازه 20 سال
آمار واردات خودرو به كشور طی چهار ماه ابتدایی سال جاری نشان می‌دهد كه تعداد خودروهای وارد شده به كشور، نزدیك به نصف خودروهایی رسیده است كه در سال گذشته وارد كشور شده‌اند. سال گذشته واردات خودرو در حالی به رقم عجیب 76 هزار و 17 دستگاه رسید كه پیش از آن شاهد چنین حجمی از واردات خودرو به كشور نبوده‌ایم. حال با نزدیك‌شدن خودروهای وارد شده به كشور به نصف آمار سال گذشته، به نظر می‌رسد امسال نیز شاهد ورود موجی از خودروهای خارجی به كشور باشیم.
اما در شرایطی كه فعالان بازار خودروهای وارداتی، این بازار را از ابتدای امسال تا كنون «راكد» توصیف می‌كنند، علت اصلی روند صعودی واردات خودرو چیست؟
یك فعال حوزه واردات در همین زمینه به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید: بازار وارداتی‌ها در ركود كامل قرار دارد از طرفی روند شماره‌گذاری خودروهای وارداتی با توجه به افزایش هزینه‌ها و همچنین الزام از رده خارج كردن خودروهای فرسوده توسط واردكنندگان ایجاب می‌كند كه واردات خودرو كاهشی باشد اما چیزی كه در عمل می‌بینیم كاملا عكس جریان فعلی است.
فربد زاوه با اشاره به اینكه روند افزایش واردات خودرو از بهمن‌ماه سال گذشته آغاز شده است، می‌گوید: یكی از اصلی‌ترین عوامل رشد واردات در ماه‌های پایانی سال، واردات بیش‌ازپیش خودروهای ارزان قیمت چینی بود اما چیزی كه حالا در بازار شاهد آن هستیم این است كه انواع خودروهای مدل 2014 در بازار بسیار زیاد است اما مشتری برای این خودروها وجود ندارد.
زاوه با اشاره به رشد واردات خودرو در شرایطی كه بازار در ركود است می‌گوید: من نمی‌توانم دلیلی اقتصادی یا منطقی برای این حجم واردات در شرایطی كه بازار راكد است پیدا كنم، برای مثال نمی‌توانم دلیلی اقتصادی برای ورود بیش از 4 هزار دستگاه خودروی بی.ام.و طی سال گذشته كه معادل واردات این خودرو در هفت سال گذشته است، پیدا كنم. به عقیده كارشناسان وجود ركود در بازار به این معناست كه كل اقتصاد در ركود به سر می‌برد و پولی تولید نمی‌شود، در چنین شرایطی قشر مرفه جامعه نیز كه مشتریان بازاری مانند خودروهای وارداتی محسوب می‌شوند، برای خرید اقدام نمی‌كنند.
زاوه در ادامه یكی دیگر از دلایل رشد واردات خودرو به كشور را «ورود سرمایه‌های سرگردان به این بازار با انگیزه كسب سود» می‌داند و می‌گوید: افراد بسیاری در زمانی كه نرخ ارز با رشد همراه شد به دلیل حاشیه سود بالایی كه خودروهای وارداتی داشتند وارد این حوزه شدند اما به همان میزان كه وارد این حوزه شدند، به همان میزان نیز افراد زیادی در این بازار زیان كردند.
بازار خودروهای وارداتی اصولا در زمانی كه نرخ ارز با رشد همراه می‌شود، به این دلیل كه افراد به دنبال حفظ ارزش سرمایه خود هستند با رونق همراه می‌شود. این رونق در زمانی كه نرخ ارز با ثبات همراه است در حالتی متعادل قرار می‌گیرد اما با كاهش نرخ ارز، مانند شرایطی كه حالا نسبت به سال گذشته وجود دارد، بازار وارداتی‌ها با ركود همراه می‌شود زیرا همه برای خریدی ارزان‌تر معاملات را رها می‌كنند.
اما در كنار زاوه كه نمی‌تواند دلیلی اقتصادی یا علمی بر اساس مشاهدات خود از بازار و روند واردات به دست دهد، سعید لیلاز كارشناسی است كه «شكل‌گیری یك طبقه فربه از نظر اقتصادی در سال‌های گذشته» را دلیل اصلی افزایش واردات خودرو می‌داند.
لیلاز در همین زمینه به دنیای اقتصاد می‌گوید: ریشه واقعی این افزایش شدید واردات در این است كه ما در این سال‌ها دارای یك طبقه اجتماعی فربه اما محدود شده‌ایم كه هدفشان برای خرید خودرو، لوكس‌ترین برندهای دنیاست. او در ادامه با اشاره به اینكه در سال 92 تولید خودرو نسبت به نقطه اوج خود در سال 90 به نصف رسید می‌گوید: در چنین شرایطی اگرچه خودروهای ارزان‌قیمت می‌توانستند وارد كشور شده و افت تولید را جبران كنند اما این واردات خودروهای لوكس بود كه جایگزین شد.
لیلاز میزان واردات خودروهای لوكس در سال گذشته را معادل كل واردات خودرو در دهه 60 و 70 می‌داند و می‌گوید: ما در یك سال به اندازه 20 سال واردات خودرو داشتیم و این روند در سال جاری نیز ادامه دارد، اما چیزی كه باید به آن توجه كرد این است كه بازار هدف این خودروها اگرچه بسیار غنی هستند، اما تعدادشان محدود است. لیلاز در ادامه با اشاره به كاهش نرخ ارز نسبت به تورم جاری می‌گوید: این اتفاق باعث شده است قدرت خرید برای خودروهای خارجی، نسبت به قیمت ثابت سال قبل 50 درصد افزایش پیدا كند اما با توجه به محدود بودن مشتریان خودروهای خارجی بعید نیست ركود در بازار این خودروها تا متعادل شدن روند واردات ادامه پیدا كند.