وعده عرضه 22 محصول جدید به بازار خودرو تا پایان سال آینده، چندی قبل در حالی از سوی دو خودروساز بزرگ مطرح شد كه به عقیده كارشناسان این تصمیم خودروسازان با چالش‌هایی همراه است. اگرچه خودروسازان قصد دارند با ارائه این خودروها تنوعی به محصولات تولیدی خود دهند، اما به عقیده كارشناسان این اقدام با چالش‌ها و مشکلاتی روبه‌رو است.
خودروسازان در حالی به ورود این خودروها به بازار تا سال آینده امیدوار هستند كه سوالات مختلفی پیرامون این تازه‌واردها وجود دارد. با توجه به اینكه در كنار چند خودروی داخلی تعدادی از این خودروهای جدید وارداتی هستند و تعداد قابل توجهی از آنها نیز چینی هستند؛ قیمت، كیفیت و خدمات پس از فروش محصولات مذکور از اصلی‌ترین سوال‌ها پیرامون این موضوع به شمار می‌روند. با نگاهی به قیمت این محصولات به خوبی می‌توان دریافت كه سقف تعداد قابل توجهی از آنها از بالای 40 میلیون تومان آغاز می‌شود و در این میان تنها دو خودرو هستند كه در محدوده قیمتی 15 تا 30 میلیون تومان قرار دارند که یکی از آنها نیز خودروی سواری است که به تازگی طرح وانت به خود گرفته است. به این ترتیب به‌نظر می‌رسد یكی از چالش‌های پیش روی این محصولات قیمت آنها باشد. در واقع خودروسازان اگرچه تلاش كرده‌اند به واسطه این 22 خودرو به بازار تنوع بدهند، اما از سویی به تنوع قیمتی توجهی نكرده‌اند. از نگاه كارشناسان حتی اگر فرض را بر این بگیریم كه خودروسازان موفق به وارد كردن این تعداد خودرو به بازار شوند، به دلیل بالا بودن قیمت‌ها بخش زیادی از بازار همچنان از تنوع محصول حاصل شده بی‌نصیب خواهند بود. دیگر چالشی كه بر سر راه محصولات جدید خودروسازان وجود دارد چینی بودن حدود نیمی از این 22 خودرو جدید است. به این ترتیب كارشناسان پیش‌بینی می‌كنند كه با توجه به چینی بودن برخی مدل‌ها و همچنین ناشناخته بودن آنها، خودروسازان باید تلاش بیشتری برای جلب اعتماد مشتریان نسبت به كیفیت این خودروها از خود نشان دهند؛ زیرا در شرایطی كه مشتریان به كیفیت این خودروها بدگمان باشند، با توجه به چشمگیر بودن تعداد چینی‌ها در پروژه تنوع‌بخشی به بازار، این پروژه به‌نوعی با مشکلاتی همراه خواهد شد. نكته دیگری كه در رابطه با این محصولات جدید وجود دارد بحث خدمات پس‌ازفروش است. با توجه به اهمیتی كه خدمات پس از فروش برای مشتریان دارد و با توجه به اینكه برخی از محصولات جدید به منظور تست در بازار به صورت محدود از سوی خودروسازان وارد كشور خواهند شد، این سوال مطرح است كه آیا خودروسازان در سال‌های پس از فروش و در شرایطی كه برای تولید این محصولات به نتیجه‌ای نرسند، خدمات پس از فروش این تعداد محدود را برای خریداران آن فراهم خواهند كرد؟
اما چالش‌هایی كه تا كنون به آنها اشاره شد در حالی وجود دارند كه در پی آنها مسائلی جدی‌تر و عمیق‌تر نیز برای صنعت خودرو وجود دارد.
معرفی امسال، تولید سال آینده
مهرماه گذشته بود كه مدیران عامل دو خودروساز بزرگ كشور، هر كدام در مراسمی جداگانه در شركت‌های تحت مدیریت خود از ورود محصولات جدید به بازار تا سال آینده خبر دادند.
اما در شرایطی كه دو خودروساز بزرگ كشور از ورود محصولاتی جدید به بازار تا سال آینده خبر دادند، منتقدان این رفتار خودروسازان را تا حدودی ناشی از فشار وزارتخانه و همچنین افكار عمومی ارزیابی کردند. به عقیده منتقدان در حالی كه خودروسازان بزرگ دنیا تنها زمانی از ورود محصول جدید خود خبر می‌دهند كه آن محصول در آستانه ورود به بازار است، این رفتار خودروسازان كه ورود محصولاتی را وعده می‌دهند كه حتی سرنوشت تولید آنها در كشور نامخشص است، به‌نوعی غیرحرفه‌ای و در نتیجه فشارهای دولت برای تولید محصولاتی جدیدتر و متنوع‌تر ارزیابی می‌شود.
به این ترتیب خودروسازان در حالی با قطعیت از ورود 22 خودروی جدید به بازار می‌گویند كه تعدادی از آنها در گام نخست وارداتی خواهند بود و هنوز برنامه‌ای برای تولید آنها در كشور وجود ندارد، حتی محصولاتی كه تولید آنها در خطوط تولید خودروسازان قطعی شده است نیز به دلیل وجود مشكلاتی مانند تحریم‌های بین‌المللی مدت‌ها است كه با تاخیر همراه شده‌اند و هنوز هم با توجه به نامشخص بودن مذاكرات هسته‌ای سرنوشت آنها مشخص نیست.
تنوع بازار با محصولات جدید
اما این محصولات كه تعدادی از آنها در گام اول وارداتی خواهند بود و تعدادی دیگر نیز از چین یا به صورت خودروی كامل یا قطعات منفصله وارد بازار خواهند شد، عاملی برای پیشرفت صنعت خودرو خواهند بود؟ یا اینكه صرفا تنوع بازار را به واسطه مونتاژ محصولاتی از چین، رنو و تولید چند محصول داخلی به همراه خواهد داشت؟
یك مدیر ارشد در صنعت خودرو در پاسخ به این سوال «دنیای اقتصاد» می‌گوید: «پیشرفت در صنعت خودرو زمانی حاصل می‌شود كه یك خودروساز خودش قادر به طراحی و تولید یك محصول باشد، حال اگر در این طراحی و تولید از كمك فنی یا سرمایه‌گذاری سایر خودروسازان نیز برخوردار شود اصلا اشكالی ندارد؛ زیرا در نهایت محصولی با برند و مالكیت معنوی تولید خواهد شد كه امكان صادرات آن نیز وجود دارد.»
این مدیر ارشد در ادامه می‌گوید: به این ترتیب است كه یك خودروساز می‌تواند محصولی با برند مختص خود یا یك برند مشترك به بازار ارائه دهد نه اینكه مشغول تولید خودرویی با برند یك شركت دیگر شود، برندی كه به دلیل خارجی بودن امكان صادرات آن نیز وجود ندارد.
به عقیده این مدیر ارشد نمی‌توان به تولید برند یك شركت خودروسازی دیگر در كشور (تحت عنوان محصول جدید یا تنوع بخشیدن به بازار) نام خودروسازی داد بلكه چنین كاری بیشتر به معنای اشتغالزایی در زمینه خودرو در كشور است. این مدیر ارشد چین یا تایلند را مثال می‌زند و می‌گوید: اروپایی‌ها تولید خودرو را در این دو كشور به دلیل بازار خوب یا تولید ارزان ادامه می‌دهند، اما این اتفاق به معنای خودروساز شدن چینی‌ها یا تایلندی‌ها نیست؛ زیرا آنها دانش فنی نخواهند داشت و صرفا عده‌ای در خطوط تولید مشغول خواهند بود كه این اتفاق در نهایت به معنای ایجاد اشتغال و یك حركت مثبت اقتصادی در این جهت است نه در جهت خودروسازی.
«طراحی و تولید خودرو برای خودروساز شدن» موضوعی است كه در سایه بحث ورود 22 محصول جدید به كشور، از سوی دیگر كارشناسان نیز بیان می‌شود. فرهاد به‌نیا، عضو انجمن قطعه‌سازان نیز در این زمینه به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: خودروسازها اگر به‌دنبال تنوع محصول هستند باید به طراحی و تولید پلت‌فرم توجه داشته باشند زیرا بر پایه یك پلت‌فرم می‌توان محصولات متنوعی از سدان گرفته تا‌هاچ‌بك و حتی ون تولید كرد و به واسطه آن نیاز بازار به تنوع را رفع كرد. به‌نیا در ادامه تاكید می‌كند خودروسازان اگر واقعا به‌دنبال تنوع محصول آن هم با برند خود هستند باید پلت‌فرم خود را داشته باشند؛ زیرا وارد كردن خودرو و تولید آن در داخل به هیچ عنوان به معنای حركت به سمت خودروساز شدن یا تولید داخلی نیست و تنها در كوتاه‌مدت می‌تواند مانند یك مسكن عمل كند.
این عضو انجمن قطعه‌سازان عقیده دارد «مردم به‌دنبال تنوع محصول هستند و با توجه به قدیمی بودن تولیدات خودروسازان حق هم دارند، اما خودروسازان نیز باید توجه داشته باشند كه واردات خودرو یا مونتاژ آنها در خطوط تولید، راهكارهایی كوتاه‌مدت هستند كه تنها می‌توان به بازدهی آنان در كوتاه‌مدت امیدوار بود در حالی‌كه برای داشتن یك تنوع محصول با تكیه بر تولید داخل خودروسازان باید استراتژی فعلی خود را تغییر دهند.»
صحبت‌های به‌نیا در رابطه با داشتن پلت‌فرمی كه طراحی و ساخت خودروسازان باشد در حالی است كه خودروسازان از سال‌ها قبل وعده تولید پلت‌فرم داخلی را داده بودند، برنامه‌هایی كه تا كنون شاهد تحقق آنها نبوده‌ایم.
برنده واقعی پروژه تنوع بازار كیست؟
اما در حالی كه به‌نیا در بخشی از صحبت‌های خود به این موضوع اشاره می‌كند كه «تنها زمانی می‌توانیم بگوییم در صنعت خودرو پیشرفت كرده‌ایم كه طراحی، تولید، سرمایه‌گذاری و صادرات محصولاتمان را داشته باشیم» این‌طور به‌نظر می‌رسد كه ورود این 22 محصول به بازار از طریق خودروسازان دستاورد چشمگیری به جز ایجاد تنوعی مقطعی در بازار به همراه نخواهد داشت. به عقیده كارشناسان در پی ورود 22 محصول جدید به بازار ایران، به دلیل ماهیت وارداتی بودن آنها و حضور پررنگ چینی‌ها، این شركت‌های خارجی و عمدتا چینی هستند كه از بازار گسترده ایران سود خواهند برد.
یك مدیر ارشد در صنعت خودرو با اشاره به اینكه هدف اصلی در صنعت خودروسازی این است كه یك خودروساز محصول ویژه خود را به تولید برساند می‌گوید: تنها زمانی‌كه این اتفاق رخ بدهد می‌توانیم بگوییم خودروساز شده‌ایم، اما متاسفانه طی سال‌های گذشته نه خودمان توان چندانی برای تولید برندهای ویژه داشته‌ایم و نه به دلیل مسائل مختلف سیاسی و اقتصادی توانسته‌ایم سرمایه‌گذار جذب كنیم. این مدیر ارشد در بهترین حالت، ورود این 22 خودرو جدید را با سه ویژگی مثبت همراه می‌داند:
نخستین فایده ورود این خودروهای جدید از نگاه این مدیر ارشد این است كه بازار با تنوع بیشتری همراه می‌شود زیرا بازار تشنه محصول جدید است و چون قرار است برخی از این محصولات در خطوط تولید خودروسازان مونتاژ شوند، كمی هم به ایجاد اشتغال كمك می‌كند.
ویژگی دیگر مونتاژ خودرویی از یك شركت خارجی این است كه در كنار مونتاژ، خودروسازان دانش فنی نیز كسب می‌كنند، اما این اتفاق زمانی رخ خواهد داد كه طرف مقابل چیزی بیشتر از خودروسازان داخلی در زمینه دانش فنی داشته باشد نه چینی‌هایی كه از نگاه این مدیر ارشد دانش بیشتری از خودروسازان ندارند. این مدیر ارشد در ادامه می‌گوید: با توجه به اینكه بیشتر این محصولات چینی هستند در واقع معادلات كمی به هم می‌ریزد و كار ما به‌نوعی كپی در كپی می‌شود؛ زیرا می‌خواهیم محصولات چینی را كه همگی قبلا كپی‌كاری شده‌اند، به تولید برسانیم.
سومین ویژگی كه ورود محصولات جدید می‌تواند برای صنعت خودرو داشته باشد، بهبود فروش محصولات خودروسازان به واسطه این محصولات جدید است، برای مثال ممكن است مشتری‌ها با خود بگویند «خودروسازان ما كه خودروهایی جدید و با كیفیت بالا به تولید می‌رسانند حتما در تولید محصولات خود نیز كیفیت را رعایت می‌كنند.» اما این در شرایطی است كه به عقیده یك مدیر ارشد در صنعت خودرو، با توجه به تعداد قابل توجه محصولات چینی در لیست‌های خودروسازان، این خودروسازان داخلی هستند كه در حال اعتبار دادن به این برندهای عمدتا ناشناخته چینی در كشور و مایه گذاشتن از اعتبار خود برای شناساندن آنها به بازار هستند.
به عقیده كارشناسان در پروژه ورود خودروهای جدید به بازار ممكن است مردم در نهایت ضربه‌ای نبینند زیرا به هرحال با محصولاتی جدید و نسبتا با كیفیت مواجه خواهند شد و خودروسازان نیز برای حفظ اعتبار خود مجبور به رسیدگی به درخواست‌های مردم در رابطه با محصولات جدید خواهند بود، اما در نهایت این صنعت خودرو كشور است كه با تكیه به چنین راهكارهایی ممكن است با پیشرفت خاصی در زمینه خودروساز شدن همراه نشود. این نگرانی در حالی مطرح است كه كارشناسان عقیده دارند ورود این محصولات جدید به بازار، به نفع خودروسازان حاضر در پروژه تنوع‌بخشی به بازار خصوصا چینی‌ها خواهد بود و خودروسازان در كنار مونتاژكاری چیزی به دست نخواهند آورد.