سال 93 در حالی تا چندین ساعت دیگر به پایان می‌رسد که طی آن، روزهای تلخ و شیرینی برای صنعت خودرو کشور رقم خورد و خودروسازان توانستند پس از دو سال سخت (91 و 92)، نفسی تازه کرده و تا حد زیادی به آرامش برسند.
اگر مروری بر رخدادهای صنعت خودرو طی سال 93 بیندازیم، متوجه می‌شویم که طی آن صنعت خودرو توانسته خود را از بحران تولید نجات بدهد و در آستانه زندگی دوباره با شرکای خارجی بی‌وفایش قرار بگیرد. آن‌طور که کارشناسان عنوان میکنند، «افزایش تولید» و «فراهم شدن مقدمات بازگشت خودروسازان خارجی» دو اتفاق خوشایند خودروسازی ایران در سال 93 به‌شمار می‌روند و در کنار آنها باید از «افزایش قیمت» و «رکود بازار» نیز به‌عنوان رخدادهای ناخوشایند آن یاد کرد.
عبور از بحران تولید
به باور بیشتر کارشناسان، بهترین اتفاق در صنعت خودرو طی سال 93، صعودی شدن دوباره تولید بود، چه آنکه خودروسازان کشور توانستند با عبور از «بحرانی بزرگ»، به مسیر رشد بازگردند و تیراژشان را افزایش دهند. اهمیت این «رشد» بیشتر از آن جهت است که صنعت خودرو ایران دو سال بسیار سخت (سال‌های 91 و 92) را تجربه کرد و نه تنها نتوانست موقعیت خود را در عرصه تولید حفظ کند؛ بلکه زیر پایش خالی شد و تیراژش به یک سوم سال 90 (سالی که بیش از یک میلیون و 600 هزار دستگاه خودرو در کشور به تولید رسید)، نزول کرد. مشکلاتی از قبیل «تحریم»، «کاهش نقدینگی» و «تلاطمات ارزی»، آن چنان فشاری به صنعت خودرو آورد که برخی از کارشناسان از احتمال نابودی این صنعت صحبت به میان آوردند، اما در نهایت ماجرا ختم به خیر شد و غول‌های جاده مخصوص دوباره روی پایشان ایستادند تا همچنان باد به پرچم‌شان بوزد. البته خودروسازان هنوز نتوانسته‌اند به روزهای اوج شان در سال 90 برسند و تیراژ آن سال را یک بار دیگر تجربه کنند، با این حال، دیگر کسی حرف از نابودی آنها نمی‌زند و از طرفی، دیگر خبری از آن افت تیراژهای پی‌در‌پی نیست. طبق آخرین آماری که وزارت «صنعت، معدن و تجارت» منتشر کرده، تولید خودرو در 11 ماه امسال و فقط در بخش سواری، حدود 52 درصد در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته افزایش داشته و همچنین در مجموع بیش از یک میلیون دستگاه انواع خودرو (شامل سواری و تجاری) در کشور به تولید رسیده است.
هر چند شاید از نظر برخی کارشناسان و بخشی از افکار عمومی، رشد تولید خودروهای داخلی به واسطه کیفیت نه چندان مناسب شان، چندان اتفاق خوبی نباشد، اما به هر حال سرپا ماندن خودروسازی به‌عنوان دومین صنعت بزرگ ایران، تضمین‌کننده اشتغالی چند صد هزار نفری است و نمی‌توان این موضوع را نادیده گرفت.
پاشنه آشیل صنعت خودرو
خودروسازان اما در شرایطی توانستند طی سال 93 تیراژ محصولات خود را بالا ببرند که کارشناسان همچنان از «کیفیت» به‌عنوان پاشنه آشیل صنعت خودرو کشور یاد میکنند. به اعتقاد کارشناسان، خودروسازان با وجود رشد کمی، نتوانستند طی سال 93 کیفیت محصولات خود را مطابق با انتظار مردم افزایش دهند و مشتریان هنوز هم با این چالش بزرگ دست و پنجه نرم میکنند. البته طبق آمارهای ارائه شده از سوی برخی نهادها مانند شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران، سطح کیفی تولیدات خودروسازان داخلی در سال 93 با رشد روبه‌رو بوده است، با این حال مشتریان همچنان نسبت به کیفیت خودروها ناراضی‌اند و فاصله‌ای زیاد میان آنچه آنها می‌خواهند و آنچه خودروسازها می‌سازند، به چشم می‌آید. با این شرایط به‌نظر می‌رسد باید سال 93 را سالی نسبتا متوسط برای صنعت خودرو کشور در «حوزه کیفی» بدانیم؛ زیرا از یک سو آمارها از افزایش کیفیت می‌گویند و از سوی دیگر مشتریان هنوز ناراضی‌اند.
آشتی با شرکای پیشین
اما یکی از اتفاقات مهمی که برای خودروسازی ایران در سال 93 رخ داد، فراهم شدن مقدمات بازگشت شرکای خارجی به «جاده مخصوص» بود. خودروسازی ایران همان‌طور که در سال‌های 91 و 92 توان تولید خود را از دست داد، از شرکای خارجی‌اش (پژو و رنو) نیز دور شد و این «جدایی»، روزهایی سخت را برای آبی و نارنجی‌های جاده مخصوص رقم زد. دلیل اصلی این ماجرا، «تحریم» بود، چه آنکه ابتدا پژو و بعدها نیز رنو، تحت‌تاثیر تحریم‌ها با خودروسازی ایران وداعی مقطعی کردند، آن هم در حالی که به نظر می‌رسد قلبا راضی به این کار نبودند. هرچه بود، طی سال 93 و در پی مذاکرات متعددی که میان خودروسازان ایرانی و دو شرکت فرانسوی رنو و پژو شکل گرفت، طرفین به نقاط مشترکی با یکدیگر رسیدند تا بعد از مدتی جدایی، به‌دنبال پیوندی جدید باشند. آن‌طور که خبر می‌رسد، خودروسازان ایرانی قراردادهای جدیدشان را با پژو و رنو نهایی کرده‌اند و قرار است شراکتی جدید و متفاوت از گذشته را تجربه کنند. به گفته مسوولان ایران خودرو، در قرارداد جدیدی که با پژو نهایی شده، بندهایی مهم از قبیل «صادرات 30 درصدی خودروهای تولیدی پژو در ایران» و همچنین «تاسیس شرکتی مشترک میان ایران خودرو و پژو» در نظر گرفته شده و اجرای این قرارداد از سال آینده کلید خواهد خورد.
در مورد رنو نیز گفته میشود که این شرکت فرانسوی با شرایط جدید خودروسازان ایرانی تقریبا کنار آمده و از همین رو مقدمات آغاز شراکتی جدید میان دو طرف فراهم آمده است.
اتفاق تلخ
شاید تلخ ترین اتفاق سال 93 برای مشتریان بازار خودرو ایران، افزایش قیمت‌ها باشد، چه آنکه شورای رقابت (مسوول قیمت‌گذاری خودرو) در اوایل تابستان امسال رای به گران شدن خودروهای داخلی داد تا به‌طور متوسط 5/ 5 درصد به قیمت‌ها اضافه شود. این اتفاق در حالی رخ دادکه مشتریان ایرانی انتظار کاهش و حداقل تثبیت قیمت خودرو را داشتند، اما شورای رقابت با استناد به مسائلی مانند افزایش تورم و...، به خودروسازان اجازه داد قیمت محصولات خود را بالا ببرند. از طرفی، خودروسازان نیز آب پاکی را روی دست مشتریان ریختند و عنوان کردند قیمت خودرو نه تنها پایین نخواهد آمد؛ بلکه افزایش نیز خواهد داشت. مساله ناخوشایند دیگر در سال 93 اما تداوم اختلافات شورای رقابت و خودروسازان بود، اختلافاتی که برای مشتریان سودی نداشت. در سال 93، بارها میان شرکت‌های خودروساز داخلی و شورای رقابت، جنگ لفظی پیش آمد و هر یک از طرفین با استدلال‌های خاص خود، دیگری را محکوم کرد. اصل اختلاف میان خودروسازان و شورای رقابت به این برمی گردد که خودروسازها می‌گویند بازار خودرو انحصاری نیست و قیمت‌گذاری باید دست خودشان باشد، اما شورای رقابت می‌گوید بازار در انحصار قرار دارد و طبق قانون، این شورا مسوول تعیین قیمت خودروهاست. هر چه هست، تداوم اختلاف میان خودروسازان و شورای رقابت را باید یکی از اتفاقات ناخوشایند سال 93 دانست؛ زیرا تا این «اختلاف» وجود دارد، بعید است «پرونده قیمت‌گذاری خودرو» بسته شود.
رکود نامتعارف بازار خودرو
اما به بازار خودرو برویم و ببینیم در سال 93 چه بر آن گذشت. شاید گزاف نباشد اگر بگوییم سال 93 راکدترین روزها را برای بازار خودرو ایران رقم زده است، سالی که پرنده در «بازار» پر نزد و نمایشگاهداران همواره از رکود و بی‌میلی مشتریان به خرید گفتند.
اوضاع به شکلی پیش رفت که شاید اگر همین چند روز پایانی سال هم نبود، بازار خودرو در سال 93 هیچ‌گاه رونقی نسبی را نیز به خود نمی‌دید. آن‌طور که کارشناسان می‌گویند، رکود بازار خودرو در سال 93 دو دلیل عمده دارد، اول «قیمت بالای خودروها» و دوم «کاهش قدرت خرید مردم»؛ به اعتقاد آنها، بسیاری از مشتریان با توجه به همین دو دلیل، خودرو را جزو اولویت‌های آخر خرید خود قرار داده یا مجبور به حذف آن از سبد کالاهای موردنیازشان شده‌اند.
وداع با یادگار پیکان
سال 93 اما سال توقف تولید برخی خودروهای تولید و مونتاژ داخل نیز بود، خودروهایی که در میان آنها نام «وانت پیکان» بیشتر به چشم می‌آید. این وانت که تنها بازمانده نسل خاندان پیکان به‌شمار می‌رفت، هفته گذشته برای همیشه با ایرانی‌ها وداع کرد و راهی عراق شد تا در این کشور به زندگی‌اش ادامه بدهد.
حدودا 10 سال پیش بود که پیکان پس از سال‌ها فرمانروایی در صنعت و بازار خودرو ایران، راهی موزه شد، اما تولید وانت پیکان همچنان ادامه داشت و این خودرو توانست سود زیاد و کم دردسری را برای ایران خودرویی‌ها به ارمغان بیاورد. وانت پیکان طی این سال‌ها همواره به دلیل ایمنی پایین، آلایندگی و مصرف سوخت بالایش مورد انتقاد برخی نهادها مانند پلیس و سازمان محیط زیست بود و در نهایت مسوولان ایران خودرو به توقف تولیدش رضایت دادند و محصولی با حدودا دو برابر قیمت، جایگزین آن کردند.
به جز وانت پیکان اما خودروهای دیگر مانند «رنومگان» و «نیسان تیانا» نیز از «جاده مخصوص» رفتند که در این بین، «مگان» رفتنی پر حاشیه داشت، هرچند هنوز هم برخی امیدوار به بازگشت آن هستند. خط مونتاژ مگان در شرایطی از حرکت ایستاد که این خودرو پنج هزار ثبت‌نام‌کننده داشت و در نهایت تقریبا دست هیچکدام به این میهمان فرانسوی نرسید. رفتن مگان، حاصل اختلاف رخ داده میان سایپا و رنو بود، چه آنکه هر دو طرف خواسته‌هایی نامعقول (از دید یکدیگر) داشتند و این وسط، ثبت‌نام‌کنندگان مگان متضرر شدند.