کدام خودرو سازان با تحریم از ایران رفته اند و کدام یک از خودرو سازان در صورت توافق به ایران باز خواهند گشت. این سوالی است که این روزها ذهن بسیاری را به خود مشغول کرده است.
خودرو سازان بسیاری طی 6 سال اخیر به تدریج و با تشدید تحریم ها ایران را ترک کرده اند. یکی از اولین خودرو سازانی که ایران را با افزایش فشارها تنها گذاشت مرسدس بنز بود.سایه فشار های سیاسی توسط دولت آلمان چنان زیاد بود که مرسدس بنز که حتی در جنگ تحملیلی دفترش را در ایران تعطیل نکرده بود پس از 50 سال دفترش را در ایران تعطیل کرد؛ دفتری که یکی از بزرگ ترین فروشندگان خودروهای رنگارنگ به دولت ایران بود و حتی با سرمایه گذاری مستقیم کارخانه ساخت موتور بنز را در ایران راه اندازی کرده بود.
خودروهای سنگین
حضور بنز در ایران بسیار ریشه دار بود ، ایران خودرو قبل از آنکه خبری از تولید پیکان باشد در سال 1342 اتوبوس 302 مرسدس بنز را مونتاژ می کرد. در کنار ایران خودرو هم شرکت خاور، کامیون بنز را تولید می کرد. این شرکت تنها در جنگ تحمیلی به مدت دو ماه و آن هم به صورت موقت دفترش را در تهران تعطیل می کند. کامیون های تولیدی این شرکت یکی از اصلی ترین وسایل حمل نیرو در سال های جنگ تحمیلی بوده است؛ خودرو هایی که به صورت مستقیم یا غیرمستقیم از بنز آلمان تامین شده بود.
اوج تعامل مرسدس بنز به دو دوره تاریخی در ایران بازمی گردد که یکی پیش از انقلاب و دیگری طی هشت سال دولت اصلاحات است. پیش از انقلاب مرسدس بنز جدید ترین مدل هایش را در ایران تولید می کند و حتی برای افزایش سهم ساخت داخل، 30 درصد از سهام موتور سازی تبریز «ایدم» را می خرد. با این کار عملاً موتور های بنز در ایران تولید و به بنز آلمان صادر می شدند. بنز قصد داشته با تولیدات ایران بازار قاره آسیا و بخشی از آفریقا را تامین کند. مابین سال های 1376 تا 1384 بنز دوباره مدرن ترین محصولاتش را در ایران تولید می کند و برای تولید سواری مرسدس بنز کلاس E و C با شرکت ایران خودرو به توافق می رسد.
این شرکت در سال 1382 برای فروش و خدمات پس از فروش بنز های سواری شرکت ستاره ایران را که تمام سهامش در اختیار بنز آلمان بود تاسیس می کند. با تولید مرسدس کلاس E در سال 1385 ساخت بنز سواری در ایران آغاز می شود. اما تولید کلاس C در ایران هیچ گاه عملی نمی شود. در سال 1386 با ایجاد تنش های سیاسی بین ایران و آلمان و همچنین بحث کاهش هزینه در دایملر بنز، دفتر این شرکت با تعدیل گسترده نیرو در ایران مواجه می شود و دو طبقه معروف برج سایه که عملاً مانند سفارتخانه آلمان بخشی از خاک این کشور محسوب می شد، فروخته می شود. شرکت بنز در ادامه سهام ستاره ایران را در مقابل حدود یک میلیون دلار به ایران خودرو می فروشد و با این کار تولید سواری بنز در ایران کمرنگ و کمرنگ تر می شود.
با بروز تنش بین دو کشور تولید کامیون هایی با ظرفیت بیشتر از 20 تن و سه محور در ایران متوقف می شود. پس از این اتفاق هر روز حضور بنز در ایران کمرنگ تر می شود تا آنکه «زچه» مدیرعامل بنز از فروش سهام بنز در شرکت ایدم تبریز خبر می دهد. وی علت این کار را زیان ده بودن کارخانه عنوان می کند اما برخی کارشناسان کاهش روابط سیاسی را دلیل اصلی ماجرا می دانند. چند ماهی از این تصمیم نمی گذرد که فروش کامیون بنز به ایران از طرف بنز ممنوع می شود و پس از آن این شرکت به کارمندانش اعلام می کند تا پایان سال 2010 دفتر بنز در ایران برای همیشه بسته می شود با تعطیلی دفتر بنز در ایران واردات مستقیم بنز سواری به ایران قطع می شود و بنز هم به ایران دیگر قطعه نمی فروشد و عملاً تمام خودروهای عمومی ایرانییمانند آمبولانس و خودروهای پلیس و آتش نشانی با مشکل خدمات پس از فروش مواجه می شوند. ایران خودرو دیزل بزرگ ترین شریک تجاری اش را هم از دست می دهد و تولید کامیون های مدرن بنز در این شرکت قطع می شود.
البته در میان سازندگان خودرو های سنگین شرکت های ولوو و اسکانیا سعی کردند پس از بنز تا سال 1390 هم فعالیت خود را در ایران حفظ کنند و چند سال بعد از رفتن بنز هم این شرکت ها در ایران دوام آوردند اما با افزایش تحریم ها این دو شرکت هم با ایران قطع رابطه کردند و تنها شرکت کامیون سازی غربی که با ایران کار می کرد رنو تراکز بود. این شرکت هم فعالیتش را پس از گسترش تحریم ها به صنعت خودرو ،قطع کرد.
شرکت های مرسدس بنز، ولوو ، اسکانیا و رنو تراکز طی چند ماه اخیر مذاکراتی را برای بازگشت یا گسترش فعالیت هایشان در ایران در صورت موفق بودن مذاکرات نهایی انجام داده اند .
خودرو سازان فرانسوی
بررسی ها نشان می‌دهد که یکی از اولین شرکت های فرانسوی که کارش را در ایران بسیار کاهش داد سیتروئن شریک پژو بود. بعد از تولید خودرو زانتیا قرار بود مدل صندوقدار سیتروئن سی 4 جایگزین این خودرو شود. به گزارش اقتصاد نیوز، اما با افزایش فشارهای سیاسی سیتروئن تقریبا برای حضور در بازار ایران منصرف شده بود . البته دو شرکت دیگر فرانسوی کماکان در کورس رقابت مانند تا اینکه بعد از خرید بخشی از سهام پژو توسط جنرال موتورز و تشدید تحریم ها در سال 1391، پژو ایران را ترک کرد .با این همه این ترک بسیار محتاطانه انجام شد طوری که جای پا برای بازگشت وجود داشته باشد.
در سال 91 ابتدا دفتر پژو در ایران تعطیل شد وپس از آن طی مدت شش ماه مهندسان این شرکت ایران را ترک کردند . با اینکه گفته می شد شرکت جنرال موتورز قول بازار جایگزین را به پژو داده بود اما بازار ایران برای پژو بیش از 10 درصد از کل بازارش را شامل می شد برای همین پس از تعطیلی دفتر پژو در ایران ، این شرکت دست شرکت های زیر مجموعه خود را برای فروش قطعات به ایران ، کمی باز گذاشت .حتی گفته شده پژو قبل از خرید سهامش توسط جنرال موتورز حدود یک سال قطعات پژو 206 را به ایران پیش فروش کرده بود.
طی چند ماه اخیر هم این شرکت مذاکرات گسترده ای را برای آغاز دوباره همکاری با ایران خودرو پس از حصول توافق نهایی انجام داده است.
با رفتن پژو، رنو تنها خودروساز فرانسوی در بازار ایران بود اما در سال 91 نقل انتقال پول پس از تحریم بانکی از ایران به فرانسه غیر ممکن شده بود قیمت مواد اولیه در ایران هم به شدت افزایش یافته بود.
رنو در این سال به دلیل پروژه ایران و زیان های سال های گذشته اعلام 500 میلیون یورو زیان کرد اما چه می شد کرد این شرکت از یک سو سرمایه گذاری بزرگی در ایران برای تندر 90 کرده بود از طرف دیگر خود را تنها شرکت بزرگ غربی حاضر در بازار ایران می دانست که شاید اگر ورق باز می گشت قمار بزرگی را برده بود و بازار ایران از چنگ شریک خانگی خود پژو در آورده بود .
این شرکت به فعالیت های خود ادامه داد تا عملا تحریم های جهانی صنعت خودرو ایران را هم شامل شد .حال اگر رنو با ایران همکاری می کرد دچار تنبیه های شدید مالی می شد از طرفی سرمایه هایش در آمریکا مورد خطر قرار می گرفت از سوی دیگر ادامه همکاری با ایران می توانست نیسان شریکش را هم که در بازار آمریکا دارای بازار بزرگی است به خطر اندازد برای همین در یک تصمیم استراتژیک این شرکت تصمیم گرفت اعلام کند فروش قطعه به ایران را قطع می کند اما با این شگرد همچنان دفترش را در ایران باز نگه داشت و با قطعات موجود در انبارهایش به صورت جیره بندی به تولید ادامه داد به امید آنکه رئیس جمهور جدید ایران یعنی حسن روحانی گره مشکل هسته ای را باز کند امید رنو به بار نشست و پس از توافق اولیه ایران و گروه 5+1، تحریم های صنعت خودرو ایران برداشته شد و دوباره خون تولید به خطوط تولید این شرکت در ایران بازگشت .رنو البته همچنان دست به اعصا منتظر توافق نهایی مانده است و امید دارد بتواند پس از توافق نهایی ، ایران را به پایگاه تولید خود در غرب آسیا تبدیل کند.
خودروسازان آسیایی
هیوندایی یکی از اولین شرکت های تولید کننده ای بود که ایران را ترک کرد این خودرو ساز که دو محصولش را در راین خودرو از خودروسازان زیر مجموعه کرمان خودرو تولید می کرد با شروع اولیه تنش ها بین ایران و جامعه جهانی تصمیم گرفت تولید جدید در ایران نداشته باشد.
شرکت کیا موتورز دیگر شرکت کره ای هم مانند پژو در سال 91 به دلیل تحریم ها همکاری با طرف ایرانی را قطع کرد اما حالا این شرکت امید زیادی دارد پس از برداشته شدن تحریم ها به ایران بازگردد این شرکت در صورت بازگشت احتمالا برنامه گسترده ای برای تولید محصولاتش در ایران دارد.
بر خلاف کیا موتورز، تحریم برای شرکت های چینی یک موقعیت عالی ایجاد کرد تا جای پای خود را در ایران محکم کنند. پس از روی کار آمدن دولت حسن روحانی این خودروسازان بر خلاف انتظار فعالیت خود در ایران را دو چندان کردنند. به خصوص در شرکت سایپا که همکاری با شرکت های چینی به شدت افزایش یافته است .
در میان خودرو سازان ژاپنی سوزوکی تقریبا همکاری اش را با ایران خودرو قطع کرد این شرکت تا پیش از افزایش تحریم ها برنامه تولید نسل جدید گرند ویتارا و تولید مدل کیزاشی را در ایران داشت .
نیسان هم که برنامه گسترده ای برای تولید نیسان تینا و دیگر محصولاتش در پارس خودرو داشت فعالیتش را در سال 91 تعلیق کرد تا نتیجه مذاکرات ایران مشخص شود . مزدا هم رفتار مشابهی را با گروه خودرو سازی بهمن پی گرفت البته شرکت ایسوزو ژاپن دیگر همکار گروه بهمن سعی کرد رابطه اش را با این گروه حفظ کند و پس از توافق لوزان عرضه محصولات جدیدش را توسط گروه بهمن اعلام کرد .
به غیر از هیوندایی که خبری از مذاکراتش با طرف های ایرانی منتشر نشده باقی خودرو سازان ژاپنی و کره ای هم اکنون منتظر نتیجه نهایی مذاکرات هستند .
شرکای احتمالی جدید
در میان خودرو سازان که مدت هاست در ایران حضور نداشته اند یا حضورشان در ایران چندان جدی نبوده می توان به گروه فیات ،فولکس واگن و جنرال موتورز و فورد اشاره کرد.مدتی است که اخباری مبنی بر مذاکراتی منتشر می شود که دو خودروساز بزرگ آمریکایی یعنی فورد و جنرال موتورز با طرف های ایرانی انجام داده اند . البته پس از انقلاب روابط صنایع خودرو سازی آمریکا با ایران قطع و تیره شده بود.
این تیرگی روابط بقدری بود که هر شرکتی که بخشی از آن توسط شرکت های آمریکایی خریده می شد همکاری اش را با ایران قطع می کرد. یک نمونه از این اتفاق ، قطع همکاری دوو با کرمان خودرو پس از خریدش توسط جنرال موتورز بود. با این پیشینه ،درباره حضور این خودرو سازن در ایران اما و اگر های فراوانی وجود دارد .
گذشته از این دو خودرو ساز آمریکایی اخباری منتشر شده که مقامات گروه فیات قصد همکاری گسترده با طرف ایرانی را دارند.
این اخبار می گویند مذاکراتی بین این گروه و مدیران سایپا انجام شده است . پیش از تحریم ها، گروه فیات شامل فیات، ایویکو، آلفا رومئو و لانچیا ، با زامیاد در زمینه ساخت خودرو های سنگین و نیمه سنگین ایویکو و شزکت فیات هم با بن رو که بعدا توسط سایپا خریده شد همکاری می کردند . هم اکنون فیات به غیر از کارخانه هایش در ایتالیا صاحب شرکت کرایسلر ، جیپ و دوج هم در آمریکا است . باتوجه به همکاری فیات با کرایسلر آمریکا همچنان ترید در فعالیت گسترده این شرکت در ایران پس از تحریم ها وجود دارد.
غیر از گروه فیات البته اخباری هم از مذاکرات گروه فولکس واگن با طرف هایشان در ایران شنیده شده است.
شرکت های اصلی گروه فولکس ، که خودرو های سواری با قیمت زیر 40 هزار یورو تولید می کنند شامل شرکت های فولکس واگن ، آئو دی ، اشکودا و سئات می شوند . این شرکت تولیدات فولکس واگن شعبه برزیل خود را قبل از افزایش فشار های به ایران در شرکت بم خودرو انجام می داد البته هم اکنون مشخص نیست گروه فولکس واگن دقیقا قصد دارد با چه شرکتی در ایران همکاری کند اما آنچه بیشتر مشخص شده قصد این شرکت برای حضورش با دو برند خود یعنی فولکس واگن و اشکودا در ایران است .
وارد کنندگان خودرو
تا پیش از اوج گیری تحریم ها و با افزایش واردات خودرو به ایران حتی پورشه و مازراتی هم نمایندگی های مستقیم فروش خود در ایران را به راه انداخته بودند نمایندگی فروش پورشه در ایران چنان موفق بود که مقام دوم در فروش خودرو هایش در خاورمیانه را هم بدست آورده بود این تلاش ها تا جایی ادامه یافت که لامبورگینی و فراری هم تصمیم گرفته بودند نمایندگی مستقیم فروش در ایران تاسیس کنند . حتی خودرو های بسیار لوکس مانند جگوار و بنتلی هم آماده ورود مستقیم به ایران می شدند.
اما تحریم ها سبب شد وارد کنندگان خودرو از ژاپنی گرفته تا اروپایی نمایندگی های خود را از شرکت های طرف قرار دادشان در ایران پس بگیرند این عامل سبب شد در سایت های بیشتر این خودرو سازان نام کشور ایران حذف شود و نمایندگی های سابق این خودرو سازان سعی کنند یا خودرو را از بازار های حاشیه خلیج فارس تامین کنند . یا آنکه نمایندگی هایی در کشورهای اطراف ایران مانند اقلیم کردستان عراق زده و به این طریق قطعات یدکی و خودرو های مورد نیازشان را تامین کنند .
عدم نظارت مستقیم تولید کنندگان خودرو بر روی نمایندگی هایی سابق که اسم نمایندگی رسمی فروش این خودروها را هم در ایران به یدک می کشند سبب شده تا مشکلات زیادی برای مصرف کنندگان این خودرو ها ایجاد شود.
به عنوان نمونه خودروهای شرکت های بزرگ در ایران اکثرا شامل فراخوان های خودرو های معیوب در زمان گارانتی نمی شوند . البته خودرو سازان بزرگ و نمایندگی های سابق این شرکت ها امید دارند با توافق نهایی اوضاع به حالت پیش از تحریم ها باز گردد.