خودروسازی ایران این روزها فصلی جدید از فعالیت خود را آغاز کرده، فصلی که نقطه‌عطف آن، همکاری مشترک با شرکت‌های خارجی به‌واسطه واگذاری سهام است. اگرچه تصمیم‌سازان صنعت خودرو ایران، تا همین دو سه سال پیش نیز چندان تمایلی به واگذاری سهام این صنعت به خارجی‌ها نداشتند، با این حال، پس از اظهارات صریح حسن روحانی رئیس‌جمهوری در اجلاس داووس 2014،طلسم این ماجرا شکست تا پروسه سهام فروشی به خودروسازان خارجی به نوعی آغاز شود. رئیس‌جمهوری در اجلاس موردنظر، به صراحت اعلام کرد که دولت ایران حاضر است سهام خودروسازان خود را به شرکت‌های خارجی واگذار کند. پس از این اظهارات بود که به تدریج زمزمه‌هایی مبنی‌بر خرید سهام خودروسازان ایرانی توسط خارجی‌ها مطرح و حتی در مقاطعی صحبت از سهامداری خودروسازان آمریکایی در صنعت خودرو کشور به میان آمد.
با این حال، نه مجموعه دولت و نه خودروسازان، هیچ‌کدام واکنش خاصی به اخبار منتشره نشان ندادند تا این گمان پیش بیاید که پرونده واگذاری سهام شرکت‌های خودروساز داخلی به خارجی‌ها به بایگانی رفته است. این در حالی بود که اظهارات اواخر سال گذشته رئیس‌جمهوری در سومین همایش بین‌المللی صنعت خودرو، به نوعی پرونده واگذاری سهام خودروسازان را دوباره به جریان انداخت. رئیس‌جمهوری در همایش مذکور بار دیگر بر واگذاری سهام خودروسازان کشور تاکید و اعلام کرد «دولت بنگاهدار خوبی (در خودروسازی) نبوده و این صنعت باید به‌طور کامل خصوصی شود. هرچند روحانی در این همایش مستقیما به واگذاری سهام به خارجی‌ها اشاره نکرد، اما ازآنجاکه در جمع میهمانان خارجی سخن می‌گفت و از طرفی، تاکید ویژه‌ای روی همکاری‌های خارجی در صنعت خودرو ایران داشت، به نوعی مشخص بود که وی همچنان بر فروش سهام به خودروسازان خارجی اصرار دارد.
حالا که حدود یک ماه و نیم از این اظهارات رئیس‌جمهوری می‌گذرد، به‌تدریج خبرهای جدی تری در مورد واگذاری سهام خودروسازان ایرانی به خارجی‌ها منتشر میشود و این موضوع نشان از نرم شدن تصمیم‌سازان صنعت خودرو در ماجرای فروش سهام به شرکت‌های خارجی دارد. به عبارت بهتر، به نوعی قبح فروش سهام خودروسازان کشور به خارجی‌ها شکسته شده و صنعت خودرو ایران در آستانه یک پوست اندازی مهم قرار گرفته است. هرچند طبق اخبار رسیده، خودروسازان با وجود واگذاری سهام، همچنان خود مدیریت کارخانه و خطوط تولیدشان را دست دارند، اما به هر حال می‌توان این اتفاق را مقدمه مدیریت خارجی در صنعت خودرو کشور دانست.
فشار دولت یا تغییر تفکر در صنعت خودرو
اما چه شد که مقاومت‌ها در مقابل فروش سهام خودروسازان به شرکت‌های خارجی شکست؟ چه اتفاقی افتاد که خودروسازان حاضر شدند در مدیریت و مالکیت برخی خطوط تولید و کارخانه‌های خود، خارجی‌ها را نیز شریک کرده به اصطلاح با آنها سر یک سفره بنشینند؟ در این مورد سه گزینه از سوی کارشناسان مطرح میشود؛ اول اینکه خودروسازان تحت فشار دولت حاضر به سهام فروشی شده‌اند؛ دوم اینکه در مذاکره با شرکت‌های خارجی، امتیازات خوبی دریافت کرده و عیار این امتیازات به حدی بوده که ارزش واگذاری سهام را داشته است و سوم اینکه تصمیم‌سازان خودروسازی به این نتیجه قطعی رسیده‌اند که واگذاری سهام به خارجی‌ها، راه نجات این صنعت و مقدمه جهانی شدن آن است. اگر بخواهیم با توجه به واکنش‌های وزارت صنعت و خودروسازان، پاسخ این پرسش‌ها را بدهیم، به‌نظر می‌رسد آنها تا همین چندی پیش نیز میلی به فروش سهام به خارجی‌ها نداشته‌اند. اگر مروری بر اظهارنظرهای مسوولان وزارت صنعت و خودروسازان در فاصله اجلاس داووس 2014 و سومین همایش بین‌المللی صنعت خودرو کنیم، کمتر صحبتی را مبنی بر میل و علاقه آنها به واگذاری سهام صنعت خودرو به خارجی‌ها مشاهده خواهیم کرد. اگر دقیق‌تر به این اظهارنظرها نگاه کنیم، متوجه می‌شویم گاهی مسوولان وزارت و خودروسازان تاکید کرده‌اند که سهام به خارجی‌ها نخواهند فروخت و این نشان از بی میلی آنها به این ماجرا دارد.
آخر حرف مسوولان وزارت صنعت این بوده که خودروسازان داخلی فروشی نیستند و تنها امکان واگذاری آنها به خارجی‌ها در قالب اجاره وجود دارد نه انتقال سهام. این اظهارات نشان می‌دهد وزارت صنعت، معدن و تجارت تا به امروز نه‌تنها تلاشی برای فروش سهام شرکت‌های خودروساز داخلی انجام نداده؛ بلکه قصدی هم در این مورد نداشته و مایل به آن نیست. این در شرایطی است که به‌نظر می‌رسد مشتریان ایرانی نیز مایل به واگذاری سهام خودروسازان ایرانی به خارجی‌ها هستند و این علاقه را می‌توان در رفتار اخیر آنها در بورس، به وضوح دید. طی چند روز گذشته و پس از انتشار اخبار رسمی از واگذاری سهام برخی سایت‌های خودروسازی به خارجی‌ها، استقبال از سهام خودروسازان در بورس به شدت افزایش یافت تا مشخص شود مشتریان نیز این اتفاق را خوشایند و مثبت می‌دانند. این موضوع شاید بتواند از سردی وزارت صنعت و خودروسازان برای واگذاری سهام به خارجی‌ها، بیشتر و بیشتر بکاهد. البته به نظر می‌رسد سردی وزارت صنعت در ماجرای انتقال سهام خودروسازان داخلی به خارجی‌ها، ناشی از عدم پیگیری دولت نیز بوده است، چه آنکه پس از اظهارات رئیس‌جمهوری در اجلاس داووس و تا قبل از اظهارات جدید وی در همایش صنعت خودرو ایران، تقریبا دیگر در این مورد (چه در محافل داخلی و چه در محافل خارجی) هیچ صحبتی نشد. در این مورد فربد زاوه کارشناس خودرو کشور معتقد است، فشار دولت سبب شده خودروسازان به سمت واگذاری سهام به شرکت‌های خارجی بروند. وی با تاکید بر اینکه دولت منهای وزارت صنعت،معدن و تجارت، بر فروش سهام به خارجی‌ها اصرار دارد، می‌گوید: رئیس‌جمهوری اواخر سال گذشته تاکید کرد که سهام خودروسازان باید واگذار شود و این نشان می‌دهد مسئولان ارشد معتقد به فروش سهام هستند. زاوه می‌افزاید: وزارت صنعت و خودروسازان به خودی خود میلی به فروش سهام به خارجی‌ها ندارند؛ زیرا به هر حال این کار از گستره مدیریتی آنها می‌کاهد، با این حال مسوولان بالادستی دولت مانند رئیس‌جمهور و همچنین معاون اول، مصر به این ماجرا هستند.
این کارشناس در واکنش به اینکه گفته میشود وزارت صنعت و خودروسازان نیز به این نتیجه رسیده‌اند که راه توسعه خودروسازی از فروش سهام به خارجی‌ها می‌گذرد، تاکید می‌کند: بعید می‌دانم خودروسازان و وزارت صنعت به این نتیجه رسیده باشند؛ زیرا اگر این طور بود، رفتارهای انحصارگرایانه از خود نشان نمی‌دادند. به گفته زاوه، خودروسازان نمی‌توانند بدون اجازه وزارت صنعت،معدن و تجارت، دست به واگذاری سهام بزنند و اگر هم این اتفاق به تازگی رخ داده، به دلیل فشار مسوولان بالادستی است. اظهارات این کارشناس در شرایطی است که بیوک علیمرادلو مشاور خودرویی وزارت صنعت،معدن و تجارت، با رد بی میلی این وزارتخانه به فروش سهام خودروسازان به خارجی‌ها، می‌گوید:چرا وزارت صنعت باید با چنین اتفاقی در خودروسازی کشور مخالف باشد؟ اتفاقا نظر وزارت صنعت در مورد واگذاری سهام صنعت خودرو به خارجی‌ها مثبت است، زیرا این کار سبب ورود سرمایه و تکنولوژی به این صنعت خواهد شد.
وی می‌افزاید:خودروسازان برای واگذاری سهام به خارجی‌ها، از ناحیه دولت تحت فشار نبوده‌اند. به گفته علیمرادلو، خودروسازان می‌دانند که برای رسیدن به افق 1404 (تولید سه میلیون خودرو و صادرات یک سوم آن)، باید با تکنولوژی روز دنیا آشنا و قدرت صادرات خود را بالا ببرند، بنابراین راه را در همکاری مشترک و واگذاری سهام به خارجی‌ها، دیده‌اند. وی تاکید می‌کند:البته واگذاری سهام تنها راه نجات خودروسازی نیست، اما به هر حال چون سبب همکاری مشترک با خودروسازان خارجی میشود، یکی از راهکارهای مناسب به‌شمار می‌رود. اظهارت زاوه و علیمرادلو در شرایطی است که اگرچه استارت واگذاری سهام خودروسازان به خارجی‌ها کلید خورده، با این حال مشخص نیست آیا این روند ادامه دار است یا متوقف خواهد شد. خودروسازان داخلی در حال حاضر چند سایت و زیرمجموعه دارند که تا همین چندی پیش در مقابل واگذاری سهام آنها به خارجی‌ها مقاومت می‌کردند و در این بین، برخی جزو خطوط قرمز واگذاری به شمار می‌روند. در این شرایط این پرسش پیش می‌آید که آیا خودروسازان خطوط قرمز خود را نیز در ماجرای واگذاری سهام به خارجی‌ها، زیر پا خواهند گذاشت؟ در این مورد، زاوه معتقد است همین واگذاری‌های فعلی نیز چندان باورپذیر به نظر نمی‌رسند و بعید است این ماجرا ادامه دار باشد. در مقابل اما علیمرادلو تاکید می‌کند که با توجه به حضور خودروسازان خارجی در کشور، واگذاری سهام خودروسازان داخلی به آنها، پروسه‌ای دنباله دار است و متوقف نمی‌شود.
اثرات سهام فروشی به خارجی‌ها
اما آغاز واگذاری سهام خودروسازان داخلی به خارجی‌ها، از نظر بسیاری از کارشناسان، می‌تواند شروع راه توسعه صنعت خودرو کشور باشد. به گفته آنها، تجربه واگذاری سهام و فروش خودروسازان برخی کشورها به شرکت‌های بزرگ، مثبت بوده و گاهی حتی سبب شده شرکت‌های ورشکسته به صادرکنندگانی برتر تبدیل شوند. به‌عبارت بهتر، انتقال سهام به شرکت‌های خارجی، تجربه بدی در دنیا به‌شمار نمی‌رود و بسیار بعید به‌نظر می‌رسد تکرار این اتفاق در ایران نیز ضرر و زیانی را متوجه مجموعه صنعت خودرو کشور کند. البته این واگذاری‌ها در صورتی موفق و سبب رشد و توسعه خودروسازی کشور خواهند بود که در قالب قراردادهایی برد-برد انجام شده و الزاماتی مانند انتقال تکنولوژی و دانش فنی روز، در آنها دیده شود.
در حال حاضر یکی از بزرگترین مشکلات صنعت خودرو ایران، به روز نبودن تکنولوژی و خطوط تولید و در نتیجه تولید محصولاتی کم کیفیت و گران و پر مصرف است. در واقع صنعت خودرو ایران به دلایل مختلف از جمله تحریم‌های بین‌المللی و البته کم کاری‌های داخلی، از تکنولوژی روز دنیا عقب‌مانده و بنابراین یکی از راه‌های رسیدن به این مهم، انتقال سهام غول‌های جاده مخصوص به خارجی‌ها است. طبعا وقتی خودروسازان معتبر دنیا تمام یا بخشی از سهام شرکت‌های خودروساز داخلی را در اختیار بگیرند، خود نیز میل بیشتری به انتقال تکنولوژی دارند و چون می‌خواهند ایران را به پایگاه تولید و صادرات شان در منطقه تبدیل کنند، متعهدتر عمل خواهند کرد.
در این مورد، علیمرادلو می‌گوید: ما میخواهیم در سال 1404 یک میلیون خودرو صادر کنیم که برای این کار راهی جز به روز کردن تکنولوژی و محصولات تولیدی مان نداریم. وی با اشاره به اینکه همکاری مشترک با خارجی‌ها و فروش سهام به آنها می‌تواند در نهایت به افزایش توان صادراتی خودروسازی کشور بینجامد، تاکید می‌کند:فروش سهام به خارجی‌ها، یعنی ورود تکنولوژی و خودرو جدید به کشور و در نهایت شکل گرفتن رقابتی سازنده در بازار خودرو. مشاور خودرویی وزارت صنعت با اشاره به اینکه تجربه فروش سهام خودروسازی به خارجی‌ها، در دنیا موفق بوده، می‌افزاید:در کشورهایی مانند چین و رومانی، این اتفاق رخ داده و نتایج آن مثبت بوده، به‌نحوی‌که این کشورها توانسته‌اند ضمن حفظ برند ملی خود، در صنعت خودرو رشد کنند. هرچه هست، به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، یکی از راه‌های اصلی و هموار اعتلای خودروسازی کشور، انتقال سهام خودروسازان به خارجی‌ها است، اتفاقی که در حال حاضر، استارت آن خورده و باید منتظر ماند و دید آیا ادامه‌دار خواهد بود؟