با انتخاب دونالد ترامپ به‌عنوان رئیس‌جمهور جدید ایالات‌متحده آمریکا، برای بسیاری از مردم این پرسش پیش آمده که وی با توافق هسته‌ای و برجام و مسائل وابسته به آن مانند فروش هواپیما به ایران و البته قراردادها و توافق‌نامه‌های مرتبط با خودروسازی، چه خواهد کرد.ازآنجاکه برجام راه را برای همکاری‌های مشترک شرکت‌های خودروساز ایرانی باز کرد و خودروسازان خارجی نیز به اعتبار توافق هسته‌ای پای میز مذاکره با آنها نشستند، خیلی‌ها منتظرند تا ببینند واکنش رئیس‌جمهور جدید آمریکا به این ماجرا چیست.
نگرانی‌ها بیشتر از آن جهت است که ترامپ در برنامه‌های تبلیغاتی پیش از انتخابات ریاست‌جمهوری، تا می‌توانست به توافق هسته‌ای و برجام تاخت و حتی ادعا کرد این سند بین‌المللی را پاره خواهد کرد.طبعا اگر میهمان جدید کاخ سفید بخواهد آن‌طور که وعده داده، عمل کرده و سند برجام را زیر پا بگذارد، این اتفاق کم و بیش بر حضور خودروسازان خارجی در ایران اثر خواهد گذاشت. نگرانی دیگر اینجاست که ترامپ حتی اگر برجام را نیز محترم بشمارد، ممکن است برای همسویی با جمهوری خواهان تندرو هم که شده، محدودیت‌هایی را برای حضور شرکت‌های خارجی در ایران لحاظ کرده و دامنه این محدودیت‌ها به خودروسازان نیز کشیده شود.این نگرانی‌ها اما در حالی است که نیمه پر لیوان می‌گوید ترامپ برخلاف مواضع و شعارهای پیش از انتخابات خود، نه برجام را پاره می‌کند و نه مانع ورود خودروسازان دنیا به ایران می‌شود؛ زیرا اولا برجام یک سند بین‌المللی محکم است و ثانیا ترامپ بیش از آنکه سیاسی بیندیشد، اقتصادی فکر می‌کند.
اتفاقا به‌نظر می‌رسد ترامپ نیز برخلاف مواضع قبل از انتخابات خود، به اصطلاح کمی نرم‌تر شده و به آن تند و تیزی قبل در مورد برجام اظهارنظر نمی‌کند.در این شرایط، حتی ممکن است کاخ سفید موضع مثبتی در قبال برجام در پیش بگیرد که این موضوع می‌تواند حتی به سرعت گرفتن اجرای قراردادهای خارجی خودروسازی ایران سرعت ببخشد.نکته دیگر اما اینجاست که در حال حاضر برخی خودروسازان بزرگ دنیا در فکر حضور در ایران هستند، با این حال چون نمی‌دانند رئیس‌جمهور جدید آمریکا پس از ورود به کاخ سفید با برجام چه خواهد کرد، فعلا بلاتکلیف مانده‌اند.در کنار اینها البته برخی دیگر از خودروسازان دنیا که تنها قصد صادرات محصول به ایران را دارند نیز هنوز تکلیف خود را نمی‌دانند و منتظرند تا ترامپ مواضع رسمی خود را در قبال برجام اعلام و آنگاه تصمیم نهایی را (برای فعالیت در بازار خودرو ایران) بگیرند.هرچه هست، در این گزارش نگاهی می‌اندازیم به قراردادها و توافق‌نامه‌های خارجی خودروسازان در پسابرجام و همچنین خودروسازان در راه کشور، تا مشخص شود تصمیمات مرد آینده کاخ سفید تا چه حد می‌تواند مانع یا ضامن اجرا و آمدن آنها باشد.
قرارداد پژوسیتروئن محکم است
بدون شک مهم‌ترین قراردادی که در خودروسازی کشور پس از برجام امضا شده، قرارداد همکاری مشترک ایران‌خودرو و پژو است. این دو خودروساز که به‌دلیل تشدید تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران، نزدیک به چهار سال از یکدیگر دور شدند، به لطف برجام دوباره به هم رسیدند.طبق قرارداد منعقد شده میان ایران‌خودرو و پژو، دو شرکت همکاری مشترک جدیدی را با یکدیگر آغاز کرده و اولین محصول حاصل از این قرارداد نیز اسفندماه تولید خواهد شد. ازآنجاکه قرارداد مربوطه سندی رسمی به‌شمار رفته و پس از توافق هسته‌ای به امضا رسیده است، از اعتبار بالایی برخوردار بوده و به‌راحتی قابل زیر پا گذاشتن از سوی ایران‌خودرو و پژو نیست.با این حال، برخی گمانه‌زنی‌ها این طور حکایت می‌کنند که اگر رئیس‌جمهور جدید آمریکا شمشیرش را از رو علیه برجام ببندد، ممکن است حضور پژو در ایران و اجرای برنامه‌هایش با تاخیر صورت گیرد. این در شرایطی است که مدیرعامل پژو در نشست خبری چند هفته پیش خود، به صراحت اعلام کرد برای حضور در ایران با قدرت‌های جهان (از جمله آمریکایی‌ها) هماهنگی‌های لازم انجام شده است.مساله دیگر اینجاست که پژو به‌طور مستقیم در بازار آمریکا حضور ندارد و این موضوع می‌تواند در صورت باقی ماندن اصول برجام، به حضور این خودروساز فرانسوی در ایران کمک کند.به جز پژو، سیتروئن نیز که بخشی از ائتلاف پژوسیتروئن به‌شمار می‌رود، قرارداد همکاری مشترک با سایپا به امضا رسانده و قرار است از چند ماه دیگر کار خود را در ایران آغاز کند. داستان سیتروئن نیز تقریبا شبیه پژو است؛ به‌نحوی‌که اجرا شدن یا نشدن برجام به همان اندازه که در قرارداد ایران‌خودرو و پژو اثرگذار است، در همکاری مشترک سایپا و سیتروئن نیز تاثیر خواهد داشت.
اما توافق‌نامه‌ای که میان سازمان گسترش و نوسازی صنایع ایران (ایدرو) و رنوی فرانسه منعقد شده نیز از جمله اتفاقات مهم صنعت خودرو در پسابرجام است. این توافقنامه که بناست تا چندی دیگر به قرارداد تبدیل شود، حکم حضور مستقل رنو را در ایران دارد، به‌نحوی‌که این خودروساز به پشتوانه مشارکتش با سازمان گسترش، تولید، فروش و خدمات پس از فروش مستقلی را در خودروسازی و بازار کشور ارائه خواهد کرد.اگرچه رنو در دوران تحریم رفتار بهتری را در ایران از خود نشان داد و جسته و گریخته به عهد و پیمانش با خودروسازان کشور پایبند ماند، با این حال مواضع رئیس‌جمهور جدید آمریکا در قبال برجام، برای آنها مهم است.البته بسیاری از کارشناسان معتقدند زیر پا گذاشتن برجام ازسوی ترامپ، موضوعی است که به‌نظر می‌رسد مانند گذشته محتمل نبوده و این احتمال وجود دارد که میهمان آینده کاخ سفید حتی رویکردی مثبت در قبال آن برگزیند.آن‌طور که سعید لیلاز، کارشناس اقتصادی کشور می‌گوید: به‌طور کلی تمام دنیا و ایران به زودی از ماجرای پیروزی ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا عبور خواهند کرد و تغییر اقتصادی بنیادین در کشور رخ نخواهد داد.
وی با بیان اینکه پیروزی ترامپ در انتخابات تاثیرات منفی بر قراردادهای مجهز به سرمایه‌گذاری در ایران، نخواهد گذاشت، می‌افزاید: یکی از قول‌های ترامپ بهبود وضعیت اقتصادی آمریکاست و بدون شک این بهبود وضعیت به‌واسطه تعامل به وجود خواهد آمد نه جنگ و ستیزهای سیاسی با ایران؛ از طرفی، برجام یک اجماع بین‌المللی به حساب می‌آید و عدم تعهد به آن از سوی آمریکا نامحتمل است.»در این مورد فربد زاوه، کارشناس خودرو کشور نیز می‌گوید: حدسم این است که رئیس‌جمهور جدید آمریکا برجام را ادامه خواهد داد و حتی اگر قصد بازنگری نیز در آن داشته باشد، این اقدام بسیار سخت بوده و نیاز به موافقت کشورهای اروپایی و همچنین چین و روسیه دارد.وی با بیان اینکه قراردادهای خارجی خودروسازی کشور نیز مشکلی ندارند، می‌افزاید: شرکت‌هایی مانند رنو و پژو و سیتروئن، تخلفی نکرده‌اند که نگران عتاب آمریکایی‌ها باشند و به‌خاطر ریاست‌جمهوری ترامپ، به قرارداد و توافق‌نامه‌شان با ایرانی‌ها پشت کنند.
گفته‌های زاوه در حالی است که حسن کریمی‌سنجری نیز اعتقاد دارد حداقل قراردادهای فرانسوی صنعت خودرو بزرگ را خطری بزرگ از سوی رئیس‌جمهور جدید آمریکا تهدید نمی‌کند. وی می‌گوید: شرکت‌هایی مانند پژو و رنو و سیتروئن، پیش‌تر فکر داستان ریاست‌جمهوری 2017 آمریکا را کرده، بنابراین قراردادهایی محکم و غیر قابل برگشت بسته‌اند و چندان نگرانی از بابت قطع ارتباط آنها با خودروسازان کشور وجود ندارد.همچنین داوود میرخانی رشتی، مشاور انجمن خودروسازان ایران نیز با اشاره به اینکه بعید است انتخاب ترامپ تاثیر زیادی بر مذاکرات خودرویی ایران داشته باشد، تاکید می‌کند: البته این احتمال وجود دارد که سختگیری‌های بیشتری در جریان همکاری‌ها و مذاکرات شرکت‌های خودروساز خارجی با ایران ایجاد و در روند اجرای قراردادها با مشکلات و موانع بیشتری روبه‌رو شویم. وی ادامه داد: مشکلاتی که در جریان همکاری بانک‌های خارجی و نقل و انتقال پول و جریان سرمایه‌گذاری وجود داشت، تشدید خواهد شد، هرچند پیش‌بینی می‌شود اروپایی‌ها همکاری لازم را در این جریان (کارشکنی‌های بانکی) نداشته باشند.
رغبت خارجی‌ها برای صادرات خودرو به ایران
جدای از خودروسازانی که برای تولید محصول در ایران، با طرف‌های داخلی قرارداد و توافقنامه امضا کرده‌اند، برخی دیگر از شرکت‌ها قصد صادرات خودرو به ایران را دارند.این در شرایطی است که آنها نیز فعلا کج‌دار و مریز رفتار کرده و هنوز تکلیف خود را برای حضور در ایران نمی‌دانند. پس از برجام، وزارت صنعت، معدن و تجارت به تمام نمایندگی‌های واردکننده خودروهای خارجی اعلام کرده که باید فعالیت خود را به‌واسطه اخذ مجوز از شرکت‌های مادر، رسمی کنند.این رسمی شدن اما زمانی رخ می‌دهد که خودروسازان خارجی تصمیم قطعی و نهایی خود را برای صادرات محصول به ایران اتخاذ کنند. این در حالی است که بیشتر این شرکت‌ها به‌نوعی در انتظار اعلام رسمی مواضع رئیس‌جمهور جدید آمریکا در قبال ایران به سر می‌برند و طبعا اگر ترامپ نگاه مثبتی به برجام داشته باشد، این موضوع به حضور هرچه سریع‌تر آنها در بازار خودرو کشور کمک خواهد کرد.در این مورد، کریمی سنجری معتقد است خودروسازانی که تنها قصد صادرات به ایران را دارند، با انتخاب ترامپ نیز اقدام به صدور محصول به ایران خواهند کرد. وی می‌گوید: اگر قرار به اتخاذ مواضع منفی از سوی ترامپ باشد، آنگاه خودروسازانی که قصد تولید در ایران را دارند باید تا حدی نگران باشند، نه آنها که تنها قصد صادرات خودرو به کشور را دارند.
به گفته این کارشناس، امثال رنو و پژو و سیتروئن، سرمایه به ایران آورده و قصد تولید دارند؛ بنابراین اگر قرار بر نگرانی باشد، آنها باید نگران باشند نه آن دسته از خودروسازان که فقط به‌دنبال فروش محصول در بازار کشور بوده و سرمایه‌گذاری خاصی نیز انجام نمی‌دهند.گفته‌های کریمی در شرایطی است که زاوه نیز اعتقاد دارد مشکل اصلی خودروسازان خارجی برای صدور محصول به ایران، بیشتر اقتصادی است تا سیاسی. وی با بیان اینکه ریاست‌جمهوری ترامپ تاثیر خاصی روی واردات بسیاری از خودروها به کشور ندارد، می‌گوید: پیدا کردن یک نمایندگی که بتواند پروسه واردات خودرو و ارائه خدمات پس از فروش را به‌درستی انجام دهد، چندان کار ساده‌ای نیست و تعلل شرکت‌های خودروساز خارجی نیز در اعلام نمایندگی رسمی، به همین دلیل است.این کارشناس ادامه می‌دهد:به جز برخی خودروسازان که منافع زیادی در بازار آمریکا دارند (مانند هوندا)، دیگر شرکت‌ها مشکلی برای صادرات محصول به ایران نداشته و با طی‌کردن مراحل لازم، نمایندگی‌های رسمی خود را در کشور تعیین و اعلام خواهند کرد.
بلاتکلیف‌ها
اما جدای از خودروسازانی که قرارداد و توافقنامه با طرف‌های ایرانی امضا کرده‌اند و همچنین آنها که فقط قصد صادرات دارند، برخی دیگر از شرکت‌های خودروساز خارجی نیز در حال حاضر برای حضور در ایران بلاتکلیف و مردد هستند. به‌عبارت بهتر، اگرچه تمام خودروسازان خارجی که در پسابرجام با طرف‌های ایرانی قرارداد و توافقنامه امضا کرده‌اند، غیرآمریکایی هستند و طبعا تاثیری بر اقتصاد این کشور ندارند، با این حال لغو کردن یا نکردن برجام (از سوی ترامپ)، کم و بیش بر حضور برخی دیگر از خودروسازان در ایران اثر خواهد گذاشت. این دسته از خودروسازان همان‌هایی هستند که فعلا منتظرند تا دوران ریاست‌جمهوری ترامپ آغاز و وی مواضع رسمی اش را در قبال برجام اعلام کند، تا آنگاه تصمیم به آمدن یا نیامدن به ایران بگیرند. از جمله این خودروسازان می‌توان به فولکس واگن، نیسان و فیات-کرایسلر اشاره کرد که هنوز تصمیم نهایی برای حضور در خودروسازی ایران نگرفته‌اند. آن‌طور که زاوه می‌گوید: برخی از این شرکت‌ها مانند فیات و نیسان دارای منافع مستقیم در بازار آمریکا هستند؛ بنابراین ورودشان به ایران سخت و کند خواهد شد، اما نمی‌توان حضورشان را در کشور کاملا منتفی دانست. وی همچنین در مورد فولکس واگن نیز معتقد است که این شرکت با وجود منافع مستقیم در بازار آمریکا، در نهایت مجوز ورود به ایران را خواهد گرفت.